جلسه ۸۰

نام کارگروه: توسعه و منابع ملی

رئیس كارگروه: آقای عبدالرسول دیوسالار

شماره جلسه: ۸۰

تاریخ برگزاری: ۹۲/۳/۲۲

محل برگزاری: اندیشگاه طرح توسعه هزاره

مدت زمان: ۲ ساعت 

حاضرین (به ترتیب الفبا): مهندس هومن ابوترابی، دکترعلی اسدی، مهندس فیروز بالكانی، دکترغلامرضا حداد، عبدالرسول دیوسالار، دکتر مهرداد ناظری، ابوالفضل نوری، دكتر موسی‌پور

غائبین: دكتر محمود فرهادی‌نیا، دکتر مهدی نوری

میهمانان: دکتر کوروش برارپور، دکتر امیر هنرپور

تنظیم‌کننده: سمیه میربراتی

عنوان: منابع ملی و انتخابات ریاست جمهوری ۳

در ادامه سلسله جلسات کارگروه و در سومین نشست پیرامون موضوع منابع ملی و انتخابات ریاست جمهوری، و پس از بیان خلاصه ای از نتیجه دو جلسه گذشته و ذکر یک مقدمه توسط دکتر حداد، تصمیم بر آن شد که نتایج جلسات گذشته را از حالت انتزاعی خارج کرده و به صحنه انتخابات در وضعیت جاری نزدیک کنیم. بدین منظور سوال اصلی این جلسه اینگونه مطرح گردید که آیا به کمک مولفه منابع می توان صحنه انتخابات یازدهم ریاست جمهوری را تحلیل و ارزیابی کرد؟ در صورت پاسخ مثبت این امر چگونه اتفاق خواهد افتاد؟ و سپس هر یک از اعضا ذیل این پرسش، پاسخ هایی را بیان نمودند.

در دو جلسه قبل درباره انتخابات ریاست جمهوری و مدل تحلیل منابع صحبت گردید. سوال اصلی که در آن جلسات بدان پرداخته شد این بود که انتخابات چه کارکردهایی را برای مدیریت منابع ملی ایران دارد؟ سه پاسخ محتمل به این سوال داده شد:

۱-نتیجه برگزاری انتخابات، چیزی جز اتلاف منابع نیست. در واقع انتخابات در چنین جامعه ای که یک شبه دموکراسی ناقص است نمی تواند به توسعه و در نتیجه بهینه کردن بهره وری منابع در ایران کمک کند. بنابراین نتیجه آن تضعیف، اتلاف و تحلیل منابع است.

۲-استدلال ها و شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه برگزاری انتخابات حتی با ساختار ناقص موجود، منجر به بازتولید و ایجاد یک مجموعه جدید از منابع در کشور خواهد شد. این نگاه مبتنی بر منابع غیرملموس است.

۳-برگزاری انتخابات می تواند الگوی دولت-ملت برای توزیع و تخصیص منابع را متحول سازد و تغییر دهد. و ممکن است باعث اصلاح و تغییر ساختار تخصیص منابع شود. 

در ابتدای جلسه دکتر حداد با ذکر مقدمه ای به جمع بندی مطالب در دو جلسه گذشته پرداختند:

دموکراسی به شکل تقلیل یافته آن در جامعه ای که مبتلا به فراوانی منابع است چه پیامدهایی را به دنبال خواهد داشت؟ 

به عقیده بنده اتلاف منابع است. دلایل اتلاف منابع: براساس شواهد، انتخابات یک سری سلایق و جریان های دگراندیش را حذف می کند. بنابراین منابع انسانی فراوانی که می توانند در سطح نخبگان و بخش عمده ای از طرفداران آنها در سطح سرمایه اجتماعی ظهور کنند، تلف می شوند. با برخورد سلبی و نظارت های فراقانونی جامعه، مشارکت پایین می آید. در نتیجه با اتلاف سرمایه اجتماعی روبه رو هستیم. فرمایشی و مهندسی کردن انتخابات و تحریف دموکراسی، آنچه را که منافع حاصل از سازوکار دموکراتیک است، ضایع می کند. با محدود شدن مناصب انتخابی در سطح حقوق اساسی و در سطح تفاسیری که صاحبان قدرت از حقوق اولیه دارند، مناصب انتخابی محدود می شود. در نتیجه عملاً نقش خاص حضور و آرای مردم در تغییر سیاست ها بی تاثیر است. موضوع دیگر اینکه در این انتخابات، هیچ کدام از کاندیداها با هدف توسعه پا به میدان نگذاشته اند. حداکثر شعارهای آنها بهبود وضعیت موجود با نگاهی میان مدت است. با این شواهد برگزاری انتخابات اتلاف منابع است.

دکتر حداد در ادامه گفتند با این دیدگاه که برگزاری انتخابات منجر به بازتولید و ایجاد یک مجموعه جدید در کشور خواهد شد مخالفم. فضاهای جدیدی که با ورود افراد جدید در حوزه فرهنگ باز می شود، بهره وری یا تولید منابع محسوب نمی شوند. صرفاً منابع در دسترس و موجودی بوده که در برخی از سیاست ها کنارگذاشته شده و در برخی سیاست ها مورد استفاده قرار می گیرند.

با این نکته که انتخابات باعث تغییر در توزیع و تخصیص منابع می شود مخالفم. در دموکراسی های واقعی این اتفاق می افتد ولی در ساختار جمهوری اسلامی این امر تحقق نمی یابد. آنچه تغییر می کند ساختار توزیع رانت است و نه ساختار توزیع منابع.

در ادامه جلسه آقای دیوسالار پیرامون سوال اصلی جلسه مبنی بر اینکه آیا به کمک مولفه منابع می توان صحنه انتخابات یازدهم ریاست جمهوری را تحلیل و ارزیابی کرد سه شاخص احتمالی را بیان نمودند که هر یک از اعضا در ذیل این شاخص ها و یا مدل پیشنهادی خود به این سوال پاسخ دادند. شاخص های مطرح شده به شرح ذیل است:

۱-رفتار انتخاباتی کاندیداها و منابع

۲- توزیع منابع و دسترسی کاندیداها به منابع (اینکه چه سطح دسترسی از منابع برای هر یک از کاندیداها وجود دارد.)

۳-شیوه های بهره برداری منابع توسط کاندیداها

– ساختارهای حاکمیت در کشورهایی مانند ایران، مشخص و از پیش تعیین شده است. ریشه های استبداد و تفکر از بالا به پایین در کشور ما وجود داشته است. در این سیستم چرخش نخبگان اتفاق افتاده است، ولی ساختار جامعه ما همچنان از بالا به پایین است اما نمی توان به دلیل وجود این ساختار انتخابات را نادیده گرفت. انتخابات حتی در سیستم های توتالیتر، فرصتی برای گردش نخبگان فراهم می آورد و این گردش نخبگان، قدرت چانه زنی مردم را بالا می برد. ( دکتر ناظری)

– دسترسی رئیس جمهور به منابع ملاک نیست، بلکه هوشمندی او و کادر رئیس جمهور است که می تواند نحوه دسترسی او به منابع را تا حدی بالا برد تا بالاترین سطح اثرگذاری را داشته باشد. نمی توان گفت که رئیس جمهور به علت داشتن محدودیت ها، اثرگذار نیست. بنابراین انتخاب ما می تواند سرنوشت جامعه را تعیین کند. نباید به دلیل پایین بودن سطح دسترسی کاندیداها به منابع و یا حتی به دلیل قدرت و اثرگذاری پایین رئیس جمهور، این فرصت تاریخی را از دست دهیم. در اکثر انتخابات ها در دنیا، تغییر و تحول براساس یک شعار، رنگ و … باعث ایجاد جنبش اجتماعی می شود. (دکتر ناظری)

– دو مولفة خوانده شدن یا خوانده نشدن آراء را می توان براساس نظریه بازی ها تحلیل کرد. اگر رای ها خوانده شود اکنون که این موج در قالب اصلاح طلبی شکل گرفته بهتر است این جریان حمایت شود. اگر رای ها خوانده نمی شود بنابراین هزینه های نظام را بالا ببریم تا مشخص شود که این نظام تحت هر شرایطی اقدام به تقلب می کند. ( دکتر ناظری)

– پاسخ این سوال مثبت است. در صورت وجود یک مدل مناسب می توان این تحلیل را انجام داد، یعنی رابطه ای میان منابع و رفتار انتخاباتی کاندیداها برقرار کرد . وجود یک شبه انتخابات در چنین جامعه ای، نتایج مثبت و منفی به همراه خواهد داشت. به عقیده بنده نتایج مثبت آن بیشتر است. انتخابات در کوتاه مدت باعث بهتر شدن شرایط می شود. اما در بلند مدت شرایط بدتر خواهد شد زیرا در نقش یک سوپاپ اطمینان عمل می کند. براساس این مدل می توان الگوی عملی استخراج نمود که اکنون در انتخابات چه کار کرد. ( نوری)

– انتخابات و ریاست جمهوری در تقسیم منابع بسیار مهم است. ساختار اقتصادی کشور در اختیار رئیس جمهور است. هفتاد درصد GDP ایران در دست دولت است. ضمن اینکه تخصیص منابع در بخش خصوصی را تغییر می دهد. بنابراین شغل کلیدی محسوب می شود. نگرانی حاکمیت این است که اگر فردی مانند آقای روحانی رای آورد، با وجود سرمایه اجتماعی که پشتوانه اوست، می تواند سرمایه اقتصادی را از جریان فعلی حاکمیت به سمت جریان مقابل ببرد. تحلیل بنده از این انتخابات، با همان منطق اقتصادی و دسترسی منابع، حذف آقای روحانی و در نهایت حذف جامعه مدنی از دسترسی به منابع خواهد بود. ( دکتر اسدی)

– ما به سادگی به مدل های ذهنی خود اعتماد کرده و براساس این مدل ها تحلیل می کنیم. تصور ما این است که دقیق ترین تحلیل را ارائه داده ایم. در حالی که اگر مدل های ذهنی را شبیه سازی کنیم ممکن است بسیاری از آنها درست نباشند. جریان انتخابات در ایران، در کوتاه مدت باعث اتلاف و فرسایش منابع می شود. در ابتدا منابع به شدت مصرف خواهد شد بطوریکه از ظرفیت تحمل منابع کشور بالا می زند و سپس بازخوردهای منفی شکل می گیرد و آن را در حد ظرفیت منابع بالانس می کند. یک مدل پیشرفته، الزاماً نباید پیچیده بوده بلکه در عین سادگی، پیشرفته نیز باشد. برای تشریح یک مدل باید متغیرهای دخیل را کمتر درنظر بگیریم تا بتوانیم مفهوم را به روشنی بیان کنیم. ( دکتر برارپور)

– منابع در دسترس کاندیداها با یکدیگر متفاوت است. خود افراد نیز یک نوع منبع هستند که نسبت به رفتارهایی که انجام می دهند و با هوشمندی خود می توانند بهره وری موثری را از منابع در دسترس به دست آورند. عده ای از کاندیداها، از قبل تعدادی از رای دهنده ها را به عنوان پشتیبان همراه خود دارند. فرم صورت، نوع رفتار، نوع صوت و کدهایی که بیان می کنند برای کاندیدا به عنوان منبع محسوب می شوند. صدا و سیما این امکان را فراهم می کند تا افرادی که منابع محدودتری دارند، با هوشمندی خود به منابع جدیدتری دست یابند. مناظرات برگزار شده نمونه یک منبع طراحی شده توسط صداو سیما برای افرادی است که منابع در دسترس کمتری دارند. ( مهندس بالکانی)    

– کاندیدای ریاست جمهوری بعد از اینکه رئیس جمهور می شود، قدرت ایجاد چالش در هسته قدرت را دارد. رئیس جمهور به منابع مختلفی مانند مردم، منابع نظامی، اقتصادی و … دسترسی دارد. هوشمندی او در جابجایی استفاده از این منابع است. هر رئیس جمهور می تواند با انتخاب و جایگزینی منابع در دسترس خود، اهدافش را پیش برد. موضوع دیگر اینکه بسیج سرمایه اجتماعی، عامل موفقیت یک کاندیدا در انتخابات است. اگر بتواند به شیوه هوشمندانه، سرمایه اجتماعی را که در اقشار جامعه در بسیج مردم موثر است، شناسایی کند، علی الرغم هزینه های مالی گزاف، به نتیجه می رسد. ( دکتر ناظری)

– رای دهندگان را می توان به سه دسته تقسیم کرد. روستایی ها، شهرهای کوچک، شهرهای بزرگ. این بررسی باید صورت گیرد که هر یک از این منابع مختلف، چگونه بر رای دهنده ها تاثیر می گذارد. در شهرهای بزرگ اینترنت، روزنامه، تبلیغات، اقتصاد و … منابعی هستند که در آراء مردم تاثیرگذارند. میزان دسترسی هر یک از کاندیداها به این منابع، می تواند بخشی از آراء شهرهای بزرگ را به خود اختصاص دهد. منابع تاثیرگذار در روستاها، منابع مذهبی مانند بسیج، امام جماعت و… هستند. از آنجا که انتخابات شهر و روستا همزمان با انتخابات ریاست جمهوری است، به دلیل درگیری های فامیلی اکثریت سی درصد جمعیت روستایی در انتخابات شرکت می کنند. میزان افرادی که در شهرهای کوچک واجد شرایط رای دادن هستند بیشتر است و صدا و سیما در تصمیم گیری این قشر بسیار مهم است. بنابراین سطح دسترسی هر یک از کاندیداها به این منابع در جذب آرای مردم موثر است. ( دکتر هنرپور)

– جواب بنده در پاسخ به این سوال مثبت است و معتقدم بدون وجود یک مدل نمی توان انتخابات را با رویکرد منابع تحلیل نمود. ( مهندس ابوترابی)

مباحث مطرح شده تلاش برای دستیابی به یک مدل بود تا با استخراج چند شاخص صحنه انتخابات را تحلیل نمائیم. علاوه بر شاخص های ذکر شده در ابتدای جلسه، چند شاخص عنوان گردید. یک شاخص، بسیج منابع است. شاخص دیگرکاندیداها و ظرفیت منبع آفرینی آنها است. اینکه هر یک از کاندیداها چگونه می توانند منابع جدیدی را برای خود تولید کنند. احتمالاً با تحلیل این پنج شاخص در خصوص هر کاندیدا می توان صحنه را تحلیل نمود. ( دیوسالار)

منابع، هویت ملی و توسعه