ما چگونه ما شدیم؟
موسسه اندیشه و پژوهش طرح هزاره در گذر زمان
- چرا ایران همچون گذشته‌های دور خود، دیگر از آن جایگاه رفیع و تاثیرگذار در جهان برخوردار نیست؟
- چرا با وجود تدوین و تصویب دوازده برنامه توسعه و عمران در طی شش دهه گذشته، کماکان در اغلب طبقه‌بندی‌های بین‌المللی در زمره کشورهای توسعه نیافته است؟
- چرا کشورهای منطقه و دیگرانی که از ظرفیت‌های بالقوه کمتری برخوردارند، به طور مستمر در حال پیشی گرفتن از ایران می‌باشند؟
- چرا آرمان و آرزوی ایرانیان در خارج از مرزها و در کشورهای توسعه‌یافته جستجو می‌شود و ایران مقصد هجرت‌ها نیست بلکه مبداء آن است؟
- چرا راهکارها و درمان‌های توصیه شده از سوی فرهیختگان در خصوص معضلات و تنگناهای کشور، منشاء اثر نبوده و کمتر به کار گرفته می‌شوند؟
- چرا شمار مشکلات شناخته‌شده کشور در طول چند دهه اخیر کاهش نیافته و کماکان به عنوان چالش باقی مانده‌اند؟
- چرا تلاش‌های توسعه خواهانه دیروز و امروز، فاقد هم‌افزائی لازم بوده و حتی اقدامامروز، اقدام دیروز را تخریب می‌نماید؟
پرسش‌های بالا و هزاران پرسش مشابه دیگر که ذهن هر ایرانی علاقه‌مند و دغدغه‌مند را به خود مشغول می‌دارد، جمعی از اندیشه‌ورزان و علاقمندان حوزه توسعه و تعالی ایران را بر آن داشت تا با انتخاب چالش پیشرفت و توسعه كشور به عنوان دغدغه اصلی خود، موسسه اندیشه و پژوهش طرح هزاره (اندیشگاه طه) را در سال ۱۳۸۴ تاسیس کنند.
حلقه اولیه موسس اندیشگاه در اندیشه کمک به تحقق سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ بودند و بدین منظور مطالعه، نقد و بررسی اسناد توسعه کشورهایی با خصوصیات فرهنگی و جغرافیایی مشابه چون مالزی و ترکیه را دنبال می‌کردند. زمينه‌سازي برای تحقق جامعه دانش‌بنيان در جهت توسعه‌يافتگی و ارائه الگوي تفكر جمعي موفق مهم‌ترین اهداف موسسه را شکل می‌داد.
در فاصله سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۹ پس از بررسی مدل‌ها و نظريههای گوناگون ارائه شده توسط صاحبنظران مختلف، تلاش کردیم تا با استفاده از مدل سپهر، به تحلیلی جامع از علل توسعه‌نیافتگی ایران دست یابیم؛ مدلی که به بیان بسیار کلی، فرايند توسعه را تغييری متوازن و هماهنگ در همه ابعاد حیات انسانی، از ماديترين عنصر يعني تكنولوژي تا غيرماديترين آن يعني ارزشها، باورها و عقايد میداند. این مدل، کلیدیترين حوزههاي تأثيرگذار و تاثیرپذیر در فرايند توسعه را به شرح زیر میداند:
اندیشه و باورها، عادات اجتماعي، دين و متعلقاتش، نماد، زبان و تکنولوژی
اندیشه فوق، هسته اولیه شکل گیری پنج گروه زیر در سال‌های ۱۳۸۷ شد:
- كارگروه توسعه و باورهاي ايراني و اسلامي
- كارگروه توسعه و عادات اجتماعي
- كارگروه دين و ساختارهاي مدرن
- كارگروه توسعه و نماد
- کارگروه توسعه و منابع طبیعی
- کارگروه تلفیق توسعه ایران نیز با تمرکز بر مبانی فرانظریه‌پردازی و فراتحلیل، مسولیت تلفیق و تجمیع یافته‌های این کارگروه‌های مطالعاتی را برعهده گرفت.
پس از گذشت یک سال از فعالیت کارگروه‌های فوق، شامل برگزاری جلسات هفتگی منظم، دعوت از صاحبنظران توسعه ایران، تولید و انتشار مطالب علمی و…، با ایجاد برخی تغییرات استراتژیک و راهبردی در سیاستها و خطی مشیهای موسسه، مسیر فعالیت کارگروه‌های فوق با تغییراتی مواجه شد. با توجه به نزدیکی موضوعات برخی کارگروه‌ها از جمله کارگروه توسعه و باروهای ایرانی و اسلامی، توسعه و عادات اجتماعی و توسعه و نماد، فعالیت کارگروه‌های نامبرده در قالب کارگروه جدید توسعه سپهر تجمیع شد و کارگروه‌های باقی‌مانده با تغییر ساختار و فعالیت مطالعاتی خود در قالب جدید به مثابه کرسی‌های مستقل نظریه‌پردازی توسعه، به شرح زیر به فعالیت خود ادامه دادند:
- کارگروه توسعه ایران؛ نظریه‌پردازی در باب توسعه ایران از منظر حقوق مالکیت
- کارگروه توسعه و منابع ملی؛ نظریه پردازی در باب توسعه ایران از منظر منابع ملی
- کارگروه سپهر؛ نظریه پردازی در باب توسعه ایران از منظر فرهنگ
- کارگروه مطالعات موردی؛ انجام مطالعات تطبیقی و کاربردی توسعه
در ساختار جدید مبتنی بر دو رویکرد رقابت و همگرایی، تلاش شد از یک رویکرد نظری توسعه فراتر رفته و به‌منظور افزايش كارايي انديشگاه، عرصه برای ارايه سایر نظريات توسعه و گفتمان بر مبناي آنها باز شود. به اين ترتيب در فاصله سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۴ انديشگاه به عرصه رابطه متقابل انديشه‌هاي توسعه تبديل شد به این امید كه بتوانیم در بستر رويكرد انتقادي نسبت به يكديگر، شرايط افزايش درك انديشه‌ورزان توسعه نسبت به مسايل توسعه ايران را فراهم آوریم. به بیان دیگر، تلاش کردیم تا از بسط تئوریک صرفا یک نظریه در بحث توسعه عبور نموده و همزمان فرصت کنکاش در سایر نظریات و مکاتب توسعه را نیز مهیا سازیم.
همچنین در سال ۱۳۹۳ به‌منظور
١- کمک به تحقق اهداف و اجرای اثربخش برنامه‌های توسعه‌ای کشور،
٢- نزدیک‌سازی حوزه‌های نظری و اجرایی توسعه به یکدیگر،
٣- ترسیم و پیاده‌سازی الگوها و نمونه‌های موفق توسعه و تلاش برای ترویج آنها،
٤- جلب مشارکت و همراه‌سازی مردم در پیشبرد برنامه‌های توسعه‌ای و
٥- حمایت و تقویت بازیگران توسعه‌خواه و پیشران توسعه،
اندیشگاه طرح هزاره مبادرت به راه‌اندازی کارگاه توسعه ایران نموده و در این راستا دو منطقه نمونه توسعه‌ای، «شهرامیرکلا» در استان مازندران و «روستای سفلی» در استان فارس را جهت مطالعه موردی و اقدام عملی، انتخاب کرده تا نتایج مطالعات نظری توسعه را در این مناطق به بوته آزمون گذاشته و به منظور بسط دانش توسعه، چالش‌ها و مسائل آنها را استخراج و به حوزه‌های نظری ارجاع دهد.
همچنین در راستاي پرداختن به مسائل و چالش‌هاي اولويت دار در جامعه و تعامل با دو حوزه مردمي و دولتي مرتبط با توسعه كارگروه چالش‌های روز تاسيس گردید تا نسبت به انجام مطالعات با استفاده از تكنيك (Meta) و مبتني بر پژوهش‌هاي انجام شده در ساير موسسات تحقيقاتي مبادرت نمايد.
در فاصله سال های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ نیز به منظور افزایش قدرت تأثیرگذاری اندیشگاه و تمرکز بیشتر بر موضوعات کاربردیتر متناسب با مسائل روز کشور، رویکرد کارگروه‌محور با رویکرد پروژه‌محور جایگزین گردید. تلاش شد تا با دعوت از افراد علاقه‌مند جهت عضویت در شورای سیاست‌گذاری اندیشگاه، علاوه بر تقویت نهاد سیاست‌گذاری، جهت تقویت نیروی انسانی و جذب نیروهای متخصص و علاقمند نیز برنامه‌ریزی هدفمندی صورت پذیرد. پروژه‌هایی همچون تدوین شاخص توسعه پذیری ایران، تحلیل مسائل توسعه ای روز کشور و … از جمله دستاوردهای این دوره از فعالیت‌های اندیشگاه طرح هزاره می‌باشد.
ما اهالی اندیشگاه طرح هزاره، در طی این سال‌ها آموخته‌ایم که همواره باید به مسیر پیموده شده و مسیر پیشِ‌رو اندیشید، چالش‌ها و تنگناها را شناخت و بر مشکلات با ارائه راهکارهای نوین غلبه نمود.
«اندیشه» و «تلاش» برای توسعه و پیشرفت ایران، پایان ندارد.