نیاز بنیادین انسان

نیاز بنیادین انسان

 

ای که با نامت جهان آغاز شد

دفتر ما نیز به نامت باز شد

 

نویسنده:دکتر محمدعلی نویدی

پیشگفتار:

با تاًمل و تعمق به این واقعیت می رسیم که جست و جوی سعادت و رستگاری غایت و هدف نهایی انسان است.

این که سعادت چیست و رستگاری چه می باشد بحث بسیار عمیق و دقیقی است که در جای خود شایسته است بدان پرداخته شود.لیکن در این سلسله مباحث به یکی از مسیرهای جست و جوی سعادت و رستگاری که همانا طریق تفکر اثربخش باشد و نظرگاه و پیشنهاده ی نگارنده این ستون است، پرداخته می شود.

نظرگاهی که مبتنی بر عقل و فطرت و عمل عینیت زندگی انسان است.

فهم و درک نیاز بنیادین انسان یکی از مراحل و مراتب جست و جوی سعادت است. مطالعه،بررسی و اندیشیدن در خصوص این نیاز اساسی و اصلی انسان را در طی طریق و سیر مسیر مددرسان خواهد بود.

 

۱- نیازمندی چیست

نیاز از زوایا و ابعاد مختلف و گوناگون قابل بحث و تعریف و تفسیر است.

به طور کلی نیاز و نیاز مندی حالتی است که در آن برای انجام فعلی و تحقق کاری یا نیل به منظوری چیزی و یا کسی مورد تقاضا مناسب و سودمند است.به تعبیر دیگر، نیاز و حاجت(need-want) عبارت است از اینکه موجودی وابسته به چیزی باشد که برای رسیدن به غایت خود ضروری باشد.مانند نیاز حیوان به حرکت یا نیاز گیاه به آب.

در روانشناسی واژه نیاز به شناخت درد ناشی از ناکامی اطلاق می شود و در حوزهای مختلف نیاز معانی و مدلول های خاص خود را دارد.البته نیاز واحد نداریم بلکه نیازها داریم و حوائج متعدد در ابعاد گوناگون زندگی انسان ظهور و بروز می کند.مثلاٌ انسان برای بقا و رشد و نمو به خوراک، پوشاک، مسکن، بهداشت، ازدواج، فرهنگ، معنویت ، و … نیازمند است. بنابراین از دیدگاه عمومی و کلی نیاز یک حالت نفسانی است که منشاء واقعی و درونی دارد و شامل دو عنصر است.۱-درد ناشی از آگاهی به ناکامی (مثل گرسنگی)۲-میل به عملی که این احساس را برطرف کند. البته دیدگاه این مقاله در باب نیاز و نیازمندی نگاه وجودی و بنیادی و تفکری است. یعنی نیاز آن وجهی از وجود انسان است که وجود آن موجب نقصان کمال انسانی می شود. ورابطه ی عمیق و ریشه ای با سعادت و سعادتمندی آدمی دارد.در نگرش عرفانی نیاز و فقر معنی متفاوت و بسیار مثبتی دارد،عرفا فقر را برای انسان پناهگاه مطمئنی می دانند و معتقدند نیاز و فقر ، کمالات باطنی آدمی را آشکار می سازد و تملکات ظاهری پوششی است بر نقائص و کاستی های آدمی. بنابراین از نظر عرفاء(حداقل بعضی از آنان مثل مولانا) فقر و نیاز مایه مباهات است و بی نیازی حقیقی در فقر است و انسان دارای فقر ذاتی است که این هم البته ریشه قرآنی دارد.

 

۲- نگاه جزئی نگرانه به نیازهای انسان

هرگاه تک تک نیازهای آدمی مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد و به شیوه تجزیه و تحلیل نیاز شناسی صورت پذیرد در واقع با رویکرد جزئی نگر به حاجات و نیاز های انسا ن نگریسته شده است.این نگاه یک مزیت و یک نقص دارد.مزیت آن این است که از تک تک نیازها انسان را آگاه می کند وهریک از نیازها را به عنوان ابژه و پدیده مورد مطالعه و پژوهش قرار می دهد و آدمی را به رفع و برآورده کردن آن ها سوق می دهد.اما نقص این نگاه آن است که ارتباط و تاٌثیر و تاًثر نیازها را فرو می گذارد و کلیت و جامعیت آن ها را مورد توجه جدی قرار نمی دهد.

نگاه جزئی نگرانه و تک بینی در زندگی روزمره بسیار موثر است.ودر امر معاش انسان و گذران امور روزانه راه گشا و مشکل زداست.اما در جست و جوی سعادت و رستگاری چه مددی به انسان می کند.شناخت و رفع این نیازها تنها حاجات اولیه وحیوانی انسان را تاٌمین نموده و به بقای اولیه او کمک می کند،ضمن اینکه اساساً این نیازهای روزانه تمام شدنی و پایان پذیر نیست.از هر نیازی نیاز دیگری پدید می آید و متولد می شود و این سلسله نیازها و احتیاجات بی نهایت است.(کافی است به زندگی روزمره خود بنگریم و درستی موضوع را دریابیم.

 

۳- نیاز بنیادین چیست

به نظر نگارنده نیاز بنیادین دارای ده ویژگی اساسی و ممتاز است:

۱-نیاز بنیادین حاجت شامل و فراگیر است یعنی چندین نیاز دیگر را شامل می شود با شناخت آن نیاز نیازهای متعددی شناخته می شود و با رفع آن نیاز چندین نیاز دیگر مرتفع می گردد(مثل نیاز اقتصادی، روحی ، فرهنگی)…

۲- نیاز بنیادین تکیه گاه نیازهای دیگر است.یعنی نیازهای فردی به نیاز بنیادی که نیاز اصلی است وابسته هستند.این وابستگی واقعی و عینی است. (مثل نیازمندی تلاش و کوشش در کار به داشتن انگیزه و هدف کاری)

۳-نیاز بنیادی با هدف زندگی ارتباط وجودی دارد یعنی هدف بزرگ زندگی با آن نیاز بنیادی مرتبط است.

۴-نیاز بنیادی با سعادت و رستگاری انسان ارتباط دارد.یعنی عدم نشاط نیاز بنیادی و عدم رفع آن موجب دوری از فلاح و نیک انجامی می شود.

۵-نیار بنیادی با افق آینده انسان مرتبط است یعنی برای آینده زندگی انسان شناخت نیاز بنیادی ضرورت دارد.

۶-نیاز بنیادی می تواند به اعتبار نقش آفرینی و تاٌثیر گذاری دارای مراتب و انواع باشد ولی در اصل و ریشه شناسی نیازها به یک نیاز بنیادین می رسیم.

۷-عدم توجه و غفلت از نیاز بنیادی موجب غفلت از نیازهای دیگر می شود.یعنی نیازهای فرعی نوعی وابستگی علی به نیاز بنیادین دارند.

۸-نیاز بنیادی با کلیت هستی انسان مرتبط است.یعنی یک ساحت و یک بعد از ابعاد انسان را ملحوظ نمی دارد.بلکه ساحات گوناگون آدمی را مد نظر قرار می دهد.

۹-نیاز بنیادی نیاز سطحی و روزمرگی نیست بلکه نیاز ماندگار و پایدار است.یعنی نیاز بنیادی دارای صفت ثبات و عدم تغییراست.در حالی که نیازهای فرعی پیوسته در تغییر و تغیرند.

۱۰-نیار بنیادی از جان نشاًت می گیرد و نیاز جان آدمی است.یعنی نمی شود از نیاز بنیادی صرف نظر کرد.پس ریشه در جان انسان دارد(طلب نیک انجامی- فرجام نیک- سعادت) مثال برای همه موارد است.

 

۴-هستی آدمی و نیاز بنیادی 

شرط اول شناخت و معرفت علمی به نیاز بنیادی توجه به حقیقت و هستی انسان است.حقیقت انسان دارای جامعیت و کلیت واقعی می باشد.و نیاز بنیادین آن نیازی است که حاجت این حقیقت و جامعیت آن را تاًمین نماید و آن نیز نیل به سعادت ، رستگاری و کمال آدمی است.

شرط دوم در شناخت نیاز بنیادی داشتن تفکر چند ساحتی در مقابل اندیشه تک ساحتی است.تفکر چند ساحتی به تمام نیازها و ابعاد مختلف آن ها و سلسله مراتب و جایگاه و نقش هریک از آن ها توجه و تفتن دارد.

شرط سوم در شناخت نیاز بنیادین باور به وحدت نیازها و ارتباط وجودی آن ها است.نیازها باهم مرتبطند و در تاٌثیر و تاٌثر متقابل نقش ایفا می کنند.

شرط چهارم در معرفت علمی و عمیق به نیاز بنیادی گذر از سطحی نگری و ظاهر بینی به مرتبه تفکر و حقیقت شناسی است.شایسته است حق و نقش شناخت نیاز بنیادین و وابستگی سعادت آدمی بدان مستدل و متقن شناخته آید.

شرط پنجم در شناخت نیاز بنیادی آن است که مرتبه مخلوق بودن انسان و فقر ذاتی هستی آدمی دریافته شود.

شرط ششم برای شناخت نیاز بنیادی انسان ، فهم و آگاهی از این اصل است که هرگونه توسعه و پیشرفت جامعه انسانی و آحاد آدمی بدون معرفت آن نیاز اصلی و ریشه ای امکان پذیر نیست.

 

خلاصه

شناخت نیاز بنیادین انسان شرط شناخت مسیر سعادت و کمال آدمی است.شاید تفکر اثربخش در این شناخت مددرسان انسان باشد.و آدمی با معرفت و کوشش و با علم و عمل به سرمنزل مقصود برسد.ان شاءالله