دكتر مهرداد ناظری در گفتگو با ایسنا: در هزاره سوم، توسعه با فرهنگ گره خورده است
بنا بر اظهارات یک جامعه شناس و استاد دانشگاه، دانش‌آموزان هر روز انگیزه‌های خود را برای مطالعه بیشتر از دست می‌دهند و دیگر علاقه‌ای به مطالعه کتاب‌های غیر درسی ندارند، به طوری که آمارها و تحقیقات نشان می‌دهد سطح مطالعه عمومی در سال‌های اخیر به شدت کاهش یافته، به طوری که شاید تا یک دهه دیگر به طور کلی کتاب از سبد خرید بسیاری از خانوارها حذف شود.
دکتر مهرداد ناظری در گفت‌وگو با خبرنگار «آموزش و پرورش» ایسنا، در خصوص علل عدم علاقه دانش‌آموزان به کتاب و مطالعه گفت: نظام آموزشی ایران همچنان مبتنی بر یک برنامه‌ریزی از بالا به پایین استوار است، به طوری که همچنان کتاب‌های درسی محور برنامه‌ریزی‌های درسی در مدارس است، در حالی که امروز در بسیاری از کشورهای پیشرفته تلاش می‌شود به ویژه در دوران ابتدایی، کتب غیردرسی به عنوان یکی از مواد آموزشی مورد استفاده قرار گرفته و با این کار کودکان و نوجوانان مشتاق به خواندن و مطالعه شوند.
این استاد دانشگاه در ادامه تأکید کرد: در حال حاضر مشکلات اقتصادی و تورمی به ویژه بعد از آزادسازی قیمت‌ها و حذف یارانه‌ها در سال‌های اخیر به شدت بر روی بازار کتاب اثر گذاشته است، به طوری که گرانی کتاب از یک سو و هزینه‌های سنگین زندگی برای خانوارها باعث شده که این کالای فرهنگی به مرور از زندگی مردم حذف شود.
ناظری در ادامه با طرح این سوال که وقتی در مدارس معلم‌ها و مربیان آموزشی مطالعه آزاد ندارند چگونه می‌توان انتظار داشت که دانش‌آموزان علاقمند به مطالعه و خواندن کتاب شوند؟ خاطرنشان کرد: یکی از اتفاقاتی که هیچ زمان در جامعه ایران به وقوع نپیوسته است، صحنه صف طولانی در مقابل کتاب‌فروشی‌هاست؛ در حالی که این اتفاق در کشورهایی مثل ژاپن یا سوئد به وفور دیده می‌شود.
وی ادامه داد: در کشور ژاپن تیراژ حداقلی برای کتاب یک میلیون نسخه است و در برخی از موارد کتاب‌های پرطرفدار با تیراژ ده میلیون نسخه به بازار عرضه می‌شوند، در حالی که در ایران میانگین تیراژ ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ نسخه است که در سال‌های اخیر نیز این تیراژ به ۵۰۰ و حتی کمتر از آن تقلیل یافته است.
این استاد دانشگاه ضمن بیان اینکه تا زمانی که اهمیت مطالعه در خانواده و مدرسه مورد توجه قرار نگیرد، توسعه در کشور به وقوع نمی‌پیوندد، گفت: به ویژه اینکه در هزاره سوم، توسعه با فرهنگ گره خورده است و کشورهایی که رشد شاخص‌های فرهنگی خود را مورد توجه قرار نمی‌دهند، نمی‌توانند در مسیر توسعه قرار گیرند. متأسفانه در ایران علاقه ورود به دانشگاه و اخذ مدرک بیش از هر چیزی برای قشر جوان و خانواده‌های آنها دارای اهمیت شده است که همین موضوع باعث تضعیف کارهای علمی و اساسی در رشد تفکر در کشور شده است.
ناظری افزود: در سال‌های اخیر کتاب‌فروشی‌هایی که کتاب‌های کنکور را چاپ می‌کنند نسبت به کتاب‌فروشی‌های غیردرسی از وضعیت مالی بسیار بهتری برخوردار شده‌اند، به طوری که در رسانه‌ها نیز مرتبا کتاب‌های کنکور کارشناسی ارشد و دکترا توسط این مؤسسات تبلیغ می‌شود، در حالی که ما هیچ تبلیغی از کتاب‌های غیردرسی در صدا‌و‌سیما نمی‌بینیم.
این استاد دانشگاه در خصوص برگزاری نمایشگاه‌های کتاب نیز، گفت: برگزاری نمایشگاه‌های کتاب به ویژه در مدارس اقدام مثبت و پسندیده‌ای است، اما با توجه به اینکه هر ساله نمایشگاه‌های متعددی در مدارس برگزار می‌شود میزان سرانه مطالعه در کشور تغییری نمی‌کند و این نشان دهنده این است که فرهنگ خواندن کتاب در کشور جا نیفتاده و اساسا مردم نیازی به آن احساس نمی‌کنند، ضمن اینکه کیفیت برگزاری این نمایشگاه‌ها و اینکه دانش‌آموزان چه کتاب‌هایی را باید بخوانند موضوع بسیار مهمی است.
این جامعه شناس افزود: متأسفانه به دلیل ضعف فرهنگ علمی در کشور، ما شاهد چاپ کتاب‌هایی هستیم که به لحاظ محتوا از کیفیت مناسبی برخوردار نیست و مطالعه این گونه کتاب‌ها کمکی به رشد اندیشه و تفکر دانش‌آموزان نمی‌کند.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا ایجاد فضاهای مجازی باعث ضعف مطالعه کتاب در کشور شده است؟ گفت: در کشورهایی مثل انگلیس و آمریکا فضای مجازی از کشورهایی مثل ایران از پیشرفت و توسعه بهتری برخوردار است، لذا چگونه است که در این کشورها کتاب خواندن در میان کودکان و نوجوانان مرسوم و متداول است و در ایران کمتر مردم به این کالای فرهنگی رجوع می‌کنند؟
ناظری ادامه داد: البته امروز کتاب‌های دیجیتالی بخش اعظمی از تولیدات فرهنگی را به خود اختصاص داده است، اما تحقیقات در ایران نشان می‌دهد که خانواده‌ها و کودکان و نوجوانان حتی زمانی که در اینترنت مشغول جستجو و کند و کاو هستند کمتر به مطالعه کتاب‌های دیجیتالی می‌پردازند.
وی تأکید کرد: تا زمانی که یک نهضت عظیم فرهنگی در کشور به راه نیفتد نیاز به کتاب و سرانه مطالعه در کشور تغییر نخواهد کرد. در واقع ما امروز نیاز به یک رنسانس فکری و فرهنگی داریم، به طوری که خرید کتاب مثل تهیه شیر و پنیر و دارو و سایر ملزومات باید دارای اهمیت در زندگی تک‌تک شهروندان جامعه شود. در سال‌های اخیر در ایتالیا شهرداران در برخی از شهرها برای ایجاد انگیزه، کتاب‌هایی را در کوچه و خیابان و در مکان‌های عمومی جهت استفاده رایگان مردم قرار داده‌اند به طوری که هر شهروند می‌تواند هر کتابی را که در خیابان پیدا کرد به خانه برده و آن را مطالعه کند؛ منتها تأکید بر این است که بعد از مطالعه، کتاب را باید دوباره به مکان‌های عمومی برگردانند تا سایرین نیز از آن بتوانند استفاده کنند.
این استاد دانشگاه همچنین پیشنهاد کرد برای آنکه دانش آموزان به کتابخوانی علاقمند شوند، یارانه کتاب به دانش آموزان و مربیان آموزشی پرداخت شود تا هم بازار کتاب رونق گیرد و هم این تحول در زندگی مردم به وقوع بپیوندد که منبع تامین مالی این کار می‌تواند از مالیات یا مشاغل پردرآمد تجاری کشور تامین شود.
