جلسه ۲۵

نام کارگروه:توسعه و منابع ملی

رئیس كارگروه:آقای عبدالرسول دیوسالار

شماره جلسه: نشست بیست و پنجم

تاریخ برگزاری:۱۳۸۹/۴/۱۷

محل برگزاری: موسسه اندیشه و پژوهش طرح هزاره 

مدت زمان: ۲ ساعت 

حاضرین(به ترتیب الفبا): معصومه ثانی جوشقانی، غلامرضا حداد، بهشید حسینی، آمنه جعفری قدوسی ، فرامرز دائی‌نژاد، عبدالرسول دیوسالار، محمود فرهادی نیا، مهرداد ناظری

میهمان: دکتر غلامی رییس کارگروه توسعه ایران

تنظیم کننده: معصومه ثانی جوشقانی

عنوان: “ادامه مباحث پیرامون تجربیات کارگروه توسعه توسط آقای غلامی و بررسی آیین نامه ارزیابی مقالات تهیه شده توسط دکتر حداد”

کلیدواژه: ایران،تعریف توسعه ، منابع ملی

چکیده:در این نشست،ابتدا آقای غلامی مباحث جلسه گذشته خود ار تکمیل کردند و سپس به پرسش‌های اعضای کارگروه توسعه پاسخ گفتند. بررسی آیین نامه ارزیابی مقالات به دلیل ضیق زمانی به جلسه‌‌آینده موکول شد.

دستور كار جلسه:

“ادامه مباحث آقای غلامی ریسس کارگروه توسعه ایران به منظور بهره مندی از تجارب مطالعاتی و عملکردی کارگروه مذکور با عنوان کنکاشی در تلقی از مفهوم توسعه” 

“بررسی آیین‌نامه نگارش مقالات در کارگروه منابع ملی تهیه شده توسط دکتر حداد”

مشروح مذاكرات:

۱٫ارائه آقای دکتر غلامی:

محور سخنان آقای غلامی ریاست کارگروه توسعه ایران در این جلسه که ضمن ارائه پاورپوینتی بدان پرداخت و کنکاشی در تلقی از مفهوم توسعه را در بر داشت به شرح زیر است:

۱٫بررسی اسناد راهبردی توسعه و سند چشم انداز و اهداف اندنیشگاه در محقق ساختن آنها.

۲٫بررسی ادبیات توسعه و تلاش برای تدقیق در مفهوم توسعه 

3.برجسته سازی مسئله محوری در حوزه مبانی توسعه 

4.بررسی انواع تعاریف پسینی و پیشینی از توسعه 

5.پرداختن به فرایند ارائه تعریف پسینی در توسعه با تاکید بر مشترکات توسعه یافته ها با یکدیگر، مشرکات توسعه نیافته ها با یکدیگر، بررسی ویژگی های منحصر به هر یک از این دو گروه، و نیز بررسی  ویژگی تبعی یا مستقل این مشترکات در هر یک از دو گروه.

۶٫بررسی تعاریف مایکل تودارو، عظیمی، ‌مایکل نورث و حجت الاسلام ناصر حجازیان. 

بررسی، احصا و طبقه بندی سولات مطرح شده در جلسه گذشته :

پس از ارائه گزارش کار و شرح عملکرد نظری و عملی کارگروه توسعه در جلسه گذشته پرسشهایی مطرح شد که در این جلسه در قالب ۲ دسته اصلی طبقه بندی و احصا شد:

۱٫اصول و پایه ها و ویژگی‌های مشترک در مسیر دست یابی به توسعه

۲٫بررسی ویژگی های معرفت شناسه توسعه و شناسایی استلزامات آن

بنابراین پرسش‌ها پیشنهاد شد جلساتی با عنوان “سلسله گفتگوهایی در بنیادهای توسعه” به بررسی این پرسش‌ها اختصاص یابد که این پیشنهاد مورد موافقت اعضا قرار گرفت.(دیوسالار)

نقد و نظر:

۳-۱) بررسی گزارش نظری دکتر غلامی درباره تلقی از توسعه:

پس از پایان مباحث آقای دکتر غلامی اعضا با بازگشت به مباحث چند جلسه اخیر انتقادات و نظراتی را به شرح زیر طرح کردند:

۱٫ رویکرد غالب تعاریف بررسی شده ،” اقتصادی” است در حالیکه می بایست در تعریف این نکته که کدام توسعه (اقتصادی، فرهنگی- مذهبی و…)مد نظر است، توجه نمود. در واقع نکته اصلی این است که در تعریف می بایست پیشران اصلی توسعه را مد نظر قرار داد.(فرهادی نیا)که البته مانند همه عرصه‌‌‌‌های علوم انسانی و اجتماعی در تعاریف گریزی از تاثیر خاستگاه فکری متخصصین بر تعاریف نیست.(دیوسالار) اما از سوی دیگر به این نکته توجه شد که گرچه تعاریف مورد بررسی و تاکید کارگوه توسعه همه اقتصادی به نظر می‌رسند  این تعاریف با کلید واژه‌هایی فراتر از حوزه اقتصادی بیان شده بودند.(شمس احمر)

۲٫در تعاریف ذکر شده نسبی بودن توسعه مورد توجه قرار نگرفته است.(داعی نژاد)

۳٫در تعاریف بررسی شده کارگروه  توسعه به چالش محیط زیست و توسعه پایدار توجه نشده است. اگر عوامل موثر بر توسعه را دایره‌هایی متداخل در هم به شکل زیر بدانیم حلقه مفقوده درتعاریف توسعه در ایران محیط زیست است (حسینی).

۴٫ می بایست تعریف توسعه ناظر بر انسان و تعالی او باشد و در آن لایه‌های گوناگون درگیر در توسعه مثل شاخص‌های عملیاتی که سازمان ملل بر آن تاکید می‌کند یا عواملی ریشه‌ای چون توزیع منابع، ساختارها و فرایندهای مرتبط با توسعه را نظر گرفت.(فرهادی نیا)

۵٫ پدیده هایی مانند توسعه واقعیت غیر مادی دارند و بنابراین در تعریف آن‌ها بنا به ذاتشان می‌بایست به آثار ونتایج و اهداف تعریف شوند و کارگروه توسعه از این جهات به اشتباه نرفته است. اما در تعیین عوامل مشترک در کشورهای توسعه یافته دچار یک دور بزرگ شده است چرا که توسعه را به توسعه تعریف نموده است. همچنین در تعریف دکتر عظیمی چنین دوری به چشم می‌خورد.(حداد)

۶٫ استفاده از تعریف پیشینی حجت الاسلام حجازیان که به تعریف توسعه اسلامی می پرداخت با این انتقاد مواجه شد که این تعریف کلی گویی زیادی دارد و بسیاری از مباحث آن قابل پیمایش نیست و نمی‌توان برخی از موارد مطرح در مباحث روز توسعه (مانند محیط زیست) را در آن گنجاند.(حسینی، حداد، شمس احمر).

۷٫  در پاسخ به این انتقاد اشاره شد که توسعه اسلامی به دلیل ماهیت فراگیر اسلام همه عوامل فوق الذکر و از جمله منزلت و خوشی را در بر می‌گیرد.(جعفری).

۸٫ به نظر می‌رسد تعریف جلسه گذشته دکتر حداد که توسعه را “ارتقا سطح آگاهی،‌ توانمندی و رضایتمندی فرد” می‌دانست،‌ با وجود انتقادات وارد برآن  می‌توان قابل قبول دانست.(شمس احمر).

۳-۲) بررسی تعریف دکتر حداد از توسعه:

در ابتدای این بحث دکتر حداد تعریف خود را با اضافه نمودن دو قید متوازن و مداوم به شرح زیر اصلاح نمود:

توسعه” ارتقا متوازن و مداوم سطح آگاهی، رضایتمندی،‌ توانمندی فرد است”. در واقع این قید آسیب شناسی توسعه را هم در بر دارد.(حداد)

نقد و بررسی:

۱با در نظر گرفتن سطح تحلیل فرد مباحث توسعه بسیار تقلیل داده می‌شوند. در حالیکه تعاریف جدید توسعه محیط زیست و مفاهیم مبتنی بر نظریات ضد جهانی شدن را نیز دربر دارند.(ناظری، داعی نژاد، حسینی).

۲٫دیگر نمی‌توان انسان را یک محور یکتا و بنیادی در توسعه تعریف نمود و در نظر گرفتن انسان به عنوان محور توسعه رویکردی مربوط به قرن بیست است. لذا این موضوع محل مناقشه است که آیا توسعه باید با محوریت طبیعت صورت گیرد یا انسان؟(ناظری)

۳٫می‌بایست به این نکته توجه نمود که چنین تعریفی مبنای معرفت شناسی اومانیسمی دارد؛ در حالیکه در مباحث جدید روند ارتباط دیالکتیکی انسان و طبیعت مد نظر قرار گرفته است.(دیوسالار)

۴٫تعریف دکتر حداد با وجود اینکه متاثر از یک نگاه اومانیستی سطح تحلیل خود  را فرد قرار داده است به دلیل داشتن چند ویژگی به ما در عبور از پارادوکس های مختلف موجود در تعریف توسعه کمک می کند:

•فرا حوزه ایست و محدود به اقتصاد،‌ فرهنگ یا اجتماع نیست.

•مولفه‌هایش قابل پیمایش و اندازه‌گیری است.

•می‌توان گفت که مولفه‌هایش ضرورتا محدود به فرد نیست و می‌تواند به سطح بالاتر اجتماع هم برسد.

بنابراین با استفاده از تعریف دکتر حداد و در تلاش برای استفاده از برآیند همه مباحث گذشته توسعه یافتگی را می‌توان عبارت دانست از: 

“جامعه‌ای دارای افراد و نهادهای آگاه و توانمند با مدیریت بهره‌وری بالا در تمامی ابعاد انسانی، اجتماعی، طبیعی، الهی با ثبات نسبی در روند تکاملی.”(شمس احمر)

۴٫اساسا هنگامی که به سراغ توسعه رفتیم ترکبی از نگاه پیشینی (جامع مطلوب)و پسینی (الگو و معیار)به توسعه را در پشت سر داشتیم. بنابراین استفاده از الگوی غربی و سطح تحلیل فرد درست به نظر می‌رسد چرا که در یک رابطه هم‌افزایی سعادت فرد، سعادت جامعه را به دنبال خواهد آورد. در این زمینه الگو برداری از غرب برای توسعه مطلوب است تنها می‌بایست معیارهای اخلاقی را به آن اضافه نمود.(جعفری).

.تعریف دکتر حداد و دکتر شمس احمر هریک در جایگاه خود درست به نظر می آیند. چرا که دکتر حداد توسعه –فرایند- را تعریف نموده و دکتر شمس توسعه یافتگی- وضعیت- را تعریف نموده اند.

دکتر حداد در دفاع از تعریف خود به این نکات اشاره کرد:

•هیچ واحد تحلیل دیگری غیر از فرد نداریم چرا که هر چیز دیگری وابسته به تعریف ذهن فرد است.

•اساسا توسعه مفهومی متاثر از علوم غربی است و ریشه در نگاه شرق شناسانه آنها دارد.

•هنگامی که واحد تحلیل را فرد به مثابه فاعل شناسا در نظر می‌گیریم در واقع گویا همه‌ی مباحث دیگر را در ارتباط با آن فرد در نظر گرفته ایم. فرد آگاه وتوانمد که به طور متوازن ومداوم ارتقا یافته است به محیط زست و جامعه نیز توجه می‌نماید.

•این تعریف به راحتی قابل شاخص سازی و پیمایش پذیر است در حالکه تعریف به خوبی و خوشی و منزلت از این قابلیت برخوردار نیست.

جمع بندی: 

در این جلسه مباحث دکتر غلامی پیرامون ارائه گزارش از تلاش‌های نظری و عملکرد کارگروه توسعه ایران در جهت استفاده و بره‌برداری کارگروه منابع ملی از تجارب نظری و عملی کارگروه مذکور پایان یافت. همچنین تعریف دکتر حداد از توسعه مورد مداقه و بررسی قرار گرفت. دکتر شمس احمر با استفاده از تعریف دکتر حداد و به عنوان برآیند مباحث گذشته تعریفی از توسعه یافتگی ارائه داد.

در پایان مقرر شد اعضا برداشت‌های مختلف خود از توسعه را به منظور بررسی بیشتر مکتوب نمایند.

دستور کار جلسه آینده:

۱٫بررسی آیین نامه تدوین مقالات کارگروه (تدوین شده توسط دکتر حداد)

۲٫ارائه مهندس داعی نژاد پیرامون الگوی مفهومی پیشنهادی خود. 

3.ائامه بحث از بنیادهای توسعه با موضوعیت انسان محوری یا طبیعت محوری در توسعه