جلسه ۲۲

نام کارگروه: توسعه و منابع ملی
رئیس كارگروه: آقای عبدالرسول دیوسالار
شماره جلسه:۲۲
تاریخ برگزاری:۱۳۸۹/۶/۱۵
محل برگزاری: موسسه اندیشه و پژوهش طرح هزاره   
مدت زمان:۲ ساعت
حاضرین(به ترتیب الفبا):معصومه ثانی، دکتر آمنه جعفری، دکتر حسن حاج‌قاسم، دکتر غلامرضا حداد ، مهندس فرامرز داعی‌نژاد، عبدالرسول دیوسالار، دکتر مهران شمس‌احمر، دکتر محمود فرهادی نیا.
غائبین: مهرداد ناظری
تنظیم کننده: معصومه ثانی
عنوان: تعریف به اجزا و طبقه‌بندی منابع ملی
کلیدواژه: ایران ، اجزای منابع ملی، انواع منابع ملی، معیارهای تعریف منابع ملی
چکیده:
در این جلسه ضمن مرور عناصر مطرح شده از منابع ملی در جلسات پیشین،  تعریف پیشنهادی آقای داعی نژاد با محوریت تعیین اجزای منابع ملی، مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
دستور كار جلسه:
طرح و نقد و بررسی اجزا و انواع منابع ملی

***

۱٫تعریف اجزای منابع ملی
۱٫۱٫ بررسی مباحث گذشته
در آغاز مجموعه مباحث پیشین در خصوص دسته بندی منابع ملی مرور گردید. در تعریف ارائه شده از سوی خانم میراحسنی سه دسته منابع شامل منابع طبیعی، منابع تولیدی و منابع غیرملموس مطرح می‌باشند. همچنین رابطه‌ای معکوس میان سطح بکارگیری منابع تولیدی و طبیعی به منابع غیرملموس برقرار است. بطوریکه همزمان با ارتقا نرخ توسعه نسبت بهره‌برداری منابع غیرملموس به سایر منابع افزایش می‌یابد. آقای داعی نژاد نیز با تقسیم منابع به دودسته منابع طبیعی و انسانی برای هر دسته زیرگروه هایی را قائل شدند. منابع طبیعی شامل منابع تجدیدپذیر، تجدید ناپذیر، بالقوه و بالفعل می شوند. در رویکردی دیگر ایشان منابع ملی را در شش محور محیط زیست، منابع ارزشی، جمعیت و نیروی انسانی، الگوها، ساختار و زیر ساختارها و نظامات سیاسی و اقتصادی قابل احصا دانستند.  آقای دیوسالار عناصر منابع ملی را شامل موار ذیل دانستند: زیرساخت ها، انرژی، منابع معدنی و خام ، میراث فرهنگی ، جغرافیا و  سرزمین، دانش، فناوری و صنعت، نیروی انسانی، محیط زیست ، ساختارهای اجتماعی، فرهنگ و مذهب، توان نظامی، ارزش و باور.
 2.1 انواع منابع ملی
آقای داعی نژاد طی ارائه‌ای وبا مرور تعریف کارگروه از منابع ملی اجزا آن را  بر اساس منشا، موجودیت(بالقوه، بالفعل)، نحوه تجدیدپذیری، مالکیت(شخصی، ملی، منطقه ای، بین المللی)، و منابع انسانی(مهارت و تخصص، استعداد، دانش) طبقه‌بندی نمود.  
1.قلمروجغرافیایی
۲٫تاریخ، فرهنگ و اقتصاد
۳٫جمعیت و نیروی انسانی
۴٫احساس تعلق
۵٫حکومت و مراکز قدرت
۶٫حاکمیت و مشروعیت
۷٫اقتدار(نهادهای نظامی، امنیتی، انتظامی)
۸٫نهادها و سازمانهای جمعی

نقد و بررسی(۱)
در نقد و بررسی تعریف فوق، به موارد زیر اشاره شد:
-تعریف به اجزا امری دشوار است و هنگامیکه امکان دسته‌بندی و شفاف سازی وجود دارد به کار گرفته می‌شود. این دشواری به سبب وجود عناصر نامحسوس است، که منابع ملی را به صورت طیفی مشتمل بر محسوس و نامحسوس در می‌آورند. از سوی دیگر اجزای منابع ملی با دو گونه‌ی کمیت پذیر و کیفی و غیرملموس و غیرمادی، به دلیل ویژگی نامحسوس واعتباری موجود در نوع دوم به راحتی قابل فرضیه سازی نیستند. بر تعریف به اجزا از نظر منطقی به دلیل در برنداشتن ویژگی غیریت وغایت مداری ایراد وارد است. مضاف بر آنکه چنین تعاریفی با دایره شمولی مصداقی فراوان، امکان مقوله بندی و تحلیل خوشه ای محدودی دارد و این تعریف را با مشکل مواجه می سازد.(شمس)
-تعریف به اجزا محدویت ساز است و مواردی را که با این تعریف همخوانی نداشت باشند از دایره بررسی کنار می گذارد.(حداد)
-مواجهه با پیچیدگی در چنین مبحثی امری طبیعی به نظر می‌رسد. لیکن با  تکیه بر اصل ساده کردن پیچیدگی ها در روش تحقیق، می‌توان در یک مسیر رفت و برگشتی با نگاه توسعه ای در سطح راهبردی و با کمک گرفتن از اصول منطقی تعریف به غیر و غایت/ کارکرد  به دسته‌بندی قابل قبول دست یافت.(داعی نژاد)
-کسب شناخت عینی از مفهوم منابع ملی ضرورت دارد و لذا لزوم طبقه‌بندی عناصر منابع ملی اجتناب ناپذیر است. (جعفری)
-بکارگیری اصل تساهل و مسامحه در برخورد با عناصر منابع ملی می‌تواند از دشواری طبقه‌بندی بکاهد. گزینش اجزا بر مبنای استراتژی‌های کارگروه نقش مهم تری را در این مرحله ایفا می کند. معیار گزینش می بایست بیشترین کارایی موارد در توسعه و تغییر با لحاظ نمودن تعریف به غیریت باشد. در حقیقت مصادیق مورد نظر از منابع ملی نباید خارج از دایره تعریف به غایت منابع باشند. (حداد)

راهکارها(۱):
-با توجه  به آنکه موارد مورد نظر اصالت وجودی خویش را از توسعه می گیرند یا از منابع، می توان به تعریف دست یافت. شناسائی عناصر منابع ملی می‌تواند گذشته‌نگر و یا آینده‌نگر باشد. بدین معنی که در یک حالت می‌توان بر اساس منابع کلیدی که در گذشته وزن اصلی را در فرایند توسعه داشته‌اند پیش رفت و در حالت دیگر می‌توان بر اساس منابعی که در گذشته اهمیت کمتری داشته لیکن در آینده می‌توانند منشا اثرات اساسی باشند به طبقه‌بندی منابع پرداخت.(شمس)
-بر اساس آنچه گفته شد می بایست با توافق بر سطحی از مصادیق در یک زاویه دید مشخص، عناصر اصلی را در یک سطح راهبردی با استفاده از مولفه های غیر بودگی و غایت مداری به تعریف اجزا منابع ملی دست یافت.(داعی نژاد)

نقد و بررسی(۲)
-با در نظر گرفتن مجموعه‌ای از متغیرهای واسط برآمده از مفهوم توسعه می‌توان عناصر منابع ملی را مشخص نمود. متغییرهای واسطی چون اقتدار، مشروعیت، تولید علم، ارتباطات، سرمایه اجتماعی و امنیت بدین منظور قابل تعریف خواهند بود.( فرهادی نیا)
-تعریف به غایت نتایج بهتر و موثرتری در بر خواهد داشت. در عین حال مساله مهم  مقوله بندی عناصر و اجزا است. لحاظ نمودن متغییرهای واسط به مفهوم اضافه کردن یک سطح تحلیل غیر ضروری و پیچیده‌سازی فرایند حل مساله  است. (دیوسالار)

 بررسی راهکارها و جمع بندی (۲)
-در تعریف به غایت- که مورد موافقت قرار گرفت- می بایست کلید واژه ها را مشخص نمود و به عنوان محل رجوع در احصا شاخص ها مورد استفاده قرار داد. همچنین با تعریف شاخص‌ها می بایست بدون پیش داوری و بر طبق روش قیاسی با تعهد به تعریف منابع ملی، عمل نمود. ضروری است از تساهل منطقی و تقلیل معنایی در جهت ساده سازی بهره برد  و اینگونه وارد عرصه طبقه‌بندی اجزا گردید. (دیوسالار)
-پیشنهاد شد بر اساس مباحث مطروحه در این مرحله، تعریف به منظور شناخت، غیر قطعی و تنها به مثابه پایه ای برای شناخت با توجه به معیار سطح ملی و حذف سایر سطوح ارائه گردد. این موضوع مشروط به درک مشترک از توسعه ملی و تعریف به اجزا همخوان با معیارهای گزینش تحلیل آماری شود.(داعی نژاد و شمس).

نقد و بررسی(۳)
-در تعریف منابع ملی می بایست روند و فرآیند تغییر و تبدیل منابع به عنوان عاملی از توسعه توجه نمود.(فرهادی نیا)
-در صورت در نظر داشتن مدل مفهومی منابع ملی که در کارگروه مطرح شد و رویکرد سیستمی را به عاریت داشت، آنگاه در خواهیم یافت که بسیاری از مصادیق بررسی شده را نمی توان منبع دانست؛ چرا که منبع از محیط جذب می شود و تبدیل ماهیت می یابد. (شمس احمر)
راهکارها(۳):
-در یک فضای n بعدی ارزش آفرینی – که درجلسات گذشته بر انتخاب آن به جای دانش واژه ارزش افزوده توافق شده بود-   شاخص غالب برای اقدام به گزینش براساس امتیازدهی به ابعاد قرار گیرد. روش کار به این صورت است که در یک فضایn بعدی  با وزن دادن به ابعاد با معیار شاخص غالب، به جانمایی کردن ابعاد و الویت بندی در تدوین الگوی مفهومی دست یازیم.(شمس)

دستور جلسه آینده: ارائه طرح توجیهی کارگروه منابع ملی جهت دفاع در جلسه شوای مدیران.