نقد و بررسی طرح توجیهی كارگروه توسعه و منابع ملی(۳)
نام کارگروه:توسعه و منابع ملی
رئیس كارگروه:آقای عبدالرسول دیوسالار
شماره جلسه:۱۸
تاریخ برگزاری:۱۳۸۹/۵/۲۳
محل برگزاری:موسسه اندیشه و پژوهش طرح هزاره
مدت زمان:۲ ساعت
حاضرین(به ترتیب الفبا): آمنه جعفری قدوسی، سمیه جوانمردی، عبدالرسول دیوسالار، مهران شمس‌احمر، مهرداد ناظری
غائبین: غلامرضا حداد، فرامرز دائی‌نژاد، محمود فرهادی نیا
تنظیم کننده:سمیه جوانمردی
عنوان:نقد و بررسی طرح توجیهی كارگروه توسعه و منابع ملی(۳)
کلیدواژه: ایران، توسعه ملی، منابع ملی
چکیده:در این نشست، در ادامه مباحث جلسه گذشته، طرح توجیهی كارگروه مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
مروری بر جلسه پیش
در مذاكرات جلسه پیش در موضوع طرح توجیهی كارگروه(تا اسلاید ۱۱)، جمع بندی زیر حاصل گشت:
-استفاده از مدل ریاضی به عنوان ابزاری جهت تبیین رابطه میان منابع ملی و توسعه و نه به مثابه مدل مفهومی کارگروه
-اصلاح مدل مفهومی روابط منابع ملی و توسعه ملی با توجه به نكات طرح شده در جلسه
-افزوده شدن دو اسلاید:
۱٫در اسلاید اول سعی می شود به این پرسش پرداخته شود كه آیا اساسا توسعه بدون منابع ملی امكان پذیر است؟ بدین ترتیب تلاش می‌شود با رویکرد سلبی به تبیین جایگاه منابع در الگوی توسعه پرداخته شود. در جلسات آینده سعی می‌شود با همفكری اعضاء پاسخی درخور این پرسش ارائه گردد.
۲٫اسلاید سیاست ها و اصول كارگروه که به تبیین قواعد حاکم بر کارگروه می‌پردازد.
-از مجموع مباحث جلسات قبل چنین می نماید كه لازم است در ادامه كار كارگروه، به دو موضوع زیر به طور مستقل پرداخته شود:
۱٫لزوم ارائه تعریف به اجزاء منبع ملی
۲٫لزوم ارائه تعریفی از توسعه جهت تدقیق ربط و نسبت مفاهیم منابع ملی و توسعه و پرداختن به چالش تقدم یا تاخر توسعه و منابع ملی
دستور كار جلسه:
در ادامه طرح و نقد و بررسی طرح توجیهی كارگروه توسعه و منابع ملی، در این جلسه به مهمترین مسائل نظریه منابع ملی در سرفصل های زیر پرداخته شد:
۱٫توصیف وضع موجود و روند کند پیشرفت
2.ترسیم نقطه مطلوب توسعه از منظر منابع ملی
3.پیش‌بینی روند آتی توسعه کشور از منظر منابع ملی
4.تجویز رهیافت‌های عملیاتی توسعه و پیشرفت بر پایه نظریه منابع ملی
***
1.مشروح مذاكرات
۱٫۱٫ توصیف وضع موجود و روند کند پیشرفت
در طرح پیشنهادی پیش بینی شده است كه نظریه منابع ملی با پاسخ به پرسش های ذیل قادر خواهد بود از منظر منابع ملی، چرائی روند کند پیشرفت و شکل گیری وضع موجود را توصیف نماید:
۱٫عرصه‌های مختلف منابع ملی آیا توانسته اند کارکرد فرایندسازی خود در توسعه را ایفا نموده و در نقش پیشران یا کشنده توسعه ملی ایفای نقش نمایند؟
۲٫یکه تازی تک عناصر منابع ملی به عنوان پیشران توسعه چه نتایج و پیامدهایی را در روند توسعه در پی داشته است؟
۳٫رویکردهای سنتی و ضد توسعه ای بهره برداری و بکارگیری منابع چه تبعاتی را در مسیر پیشرفت کشور بر جای نهاده است؟
۴٫بهره برداری از منابع ملی براساس محدودیت ها و مزیت‌های نسبی آنها چه ویژگی‌های را بر روند توسعه کشور تحمیل نموده است؟
۵٫ارزش‌های افزوده حاصل از بهره برداری منابع ملی چگونه در مسیر توسعه و پیشرفت ملی به کار رفته و چه نتیجی را در پی داشته اند؟
۶٫الگوی تخصیص ارزش‌های حاصل از منابع چه نقشی در روند و سرعت توسعه و پیشرفت کشور داشته است؟
بحث و نظر۱:
در تكمیل مطالب فوق، از جانب حاضرین نظرات زیر ارائه گشت:
-در بحث از منابع ملی لازم است به این نكته مهم توجه شود كه با توجه به ماهیت منابع ملی، عامل “مدیریت” نقشی پررنگی می یابد. در تدقیق نقش این عامل، می توانیم فرضیه زیر را طرح كنیم:
مدیریت منابع ملی تابع سه عامل است: حاكمیت در شكل دموكراتیك، مالكیت در شكل خصوصی و تصدی گری برمبنای نخبه گرایی. تركیب این سه عامل در اشكال متفاوت، به نتایج متفاوتی در مدیریت منابع ملی خواهد انجامید.
در پاسخ به این پرسش كه آیا توسعه بدون منابع ملی امكان پذیر است(نگاه سلبی)، بنا به چهار دلیل زیر، پاسخ به این پرسش منفی خواهد بود:
-تحلیل در قالب مدل سیستمی در صورت فقدان منبع به مثابه درونداد ممكن نیست.
–با استفاده از تجربه سایر كشورها و مطالعات موردی، به راحتی می توانیم به این نتیجه برسیم كه منابع می توانند نقش مثبتی در توسعه داشته باشند.
-حذف منابع نه تنها در امر توسعه، بلكه در سطح نیازهای ابتدائی‌تری همچون امرار معاش افراد جامعه نیز اختلال ایجاد می كند.
–در سطح ملی، توسعه نیازمند برنامه ریزی است و لازمه هر برنامه ریزی، وجود منابع است.(شمس احمر)
–قبل از تخصیص منابع، مفید است به نقش عامل “مالكیت” و تأثیرات برآمده از آن توجه كنیم. در این مورد، رجوع به تجربه كشورهایی چون شوروی و چین با دو نظام مالكیتی متفاوت و تأثیرات مشهود برآمده از آن، می تواند مفید باشد. توجه بدین نکته کلیدی است که شوروی با وجود در اختیار داشتن طیف و حجم وسیع‌تری از منابع، نتوانست الگوئی موفق از توسعه ارائه دهد در حالیکه چین با وجود شباهت‌های حاکمیتی به دلیل اصلاح ساختار مالکیت به الگوی موفق‌تری از توسعه دست یافت. واضح است كه مدیریت از بالا به پایین و در سیستم ناكارامد دولتی، چندان راه به توسعه ندارد. در این زمینه، توجه به سوألات زیر مفید خواهد بود:
۱٫آیا منابع ملی در حوزه مدیریت دولتی به خوبی تحصیص یافته است؟
۲٫ارتباط توسعه و مالكیت به چه شكل است؟
۳٫و پرسشی مهم تر، آیا اساسا در مسیر توسعه قرار داریم و اگر پاسخ مثبت است، آیا بهترین شیوه بهره برداری از منابع ملی را اتخاذ كرده ایم؟
۴٫سرعت و روند حرکت در دستیابی به توسعه و نسبت آن با منابع ملی چیست؟(ناظری)
-علاوه بر مالكیت لازم است به نحوه بهره برداری از منابع نیز توجه خاص شود. نكته دیگر آنكه مفید است در توصیف وضع موجود، به بیماری هلندی به عنوان یكی از تأثیرات برامده از نفت نیز اشاره شود. نكته دیگر آنكه پرسش ۲ به گونه ای تنظیم شده كه القاء كننده تكیه بر یك عامل مثلا نفت می باشد.(جعفری)
-چرائی ناظر بر تبیین و چگونگی ناظر بر توصیف است. با توجه به هدف این بخش از كار كه اساسا توصیف وضع موجود است، مفید است مفاهیم مرتبط با این هدف و منطبق با توصیف، به كار برده شود. در نتیجه، در عبارت آغازین این بخش، لفظ “چرایی” با لفظ “چگونگی” جایگزین شود. (جوانمردی)
-منابع ملی صرفا کارکرد فرایندسازی ندارند و به صورتی منعطف در شرایط گوناگون می‌توانند فرایندساز یا فرایندپذیر باشند. منبعی چون انسان های خلاق بی تردید فرایند ساز خواهند بود و منبعی چون نفت، فرایند پذیر می باشد. لذا در پرسش اول در کنار فرایندسازی به فرایندپذیری منابع نیز اشاره شود(جوانمردی).
جمع بندی ۱:
در پایان این بحث مقرر گردید:
-در عبارت آغازین لفظ “چرایی” به “چگونگی” تغییر كند.
-در پرسش ۱، هر دو كاركرد فرایندپذیر و فرایندساز منبع ملی در داخل پرانتز قید شود.
1.2. ترسیم نقطه مطلوب توسعه از منظر منابع ملی
در ترسیم نقطه مطلوب توسعه از منظر منابع ملی چهار پرسش ذیل مطرح است:
۱٫ترکیب مطلوب منابع ملی چگونه است؟
۲٫الگوی مدیریت منابع ملی جهت بهره‌برداری بهینه و مدیریت پویایی‌های منابع با هدف شکل دهی به ترکیب مطلوب منابع چگونه است؟
۳٫الگوی راهبری و تزریق بهینه برون‌دادها و ارزش افزوده حاصل از منابع ملی به جریان توسعه چیست؟
۴٫الگوی بهینه تخصیص منابع چگونه است؟
بحث و نظر۲:
در تكمیل مطالب فوق، از جانب حاضرین نظرات زیر ارائه گشت:
-با دقت در پرسش های فوق، این سوأل پی می آید كه الگوی بهینه بر چه مبنایی ارائه می شود؛ به بیان دیگر، معیار تشخیص بهینه بودن چیست. به نظر می رسد این تشخیص برمبنای در اختیار داشتن شاخص ها و سنجه هایی از نقطه مطلوب توسعه صورت می پذیرد و این در حالی است كه در این اسلاید به این بحث پرداخته نشده است. در نتیجه لازم است پرسشی كه به بیان سنجه ها و شاخص های توسعه بپردازد، افزوده شود.(جعفری، جوانمردی)
-دغدغه فوق با تغییر واژه “الگو” به “الگوها” رفع خواهد شد چرا كه تأیید كننده این نكته است كه با تكیه بر پارادایم های مختلف، الگوهای متفاوتی وجود دارد.(ناظری)
-راه حل دیگر آن است كه در گام نخست، ابتدا الگوهای مختلف را برشمریم و آنگاه از بین آنها، یك الگو را برگزینیم.(دیوسالار)
-با توجه به طرح مفهومی روابط منابع ملی و توسعه ملی، عبارت “الگوی بهینه تخصیص منابع” به “الگوی بهینه تخصیص نتایج حاصل از منابع” تغییر كند. (جعفری)
-می توانیم تعبیر “توسعه كاربردی” را به عنوان نقطه مطلوب توسعه در نظر آوریم؛ توسعه ای در سه سطح مطلوبیت، محبوبیت و مقبولیت. بر این مبنا می توانیم این پرسش را نیز اضافه كنیم: آیا الگوی بهینه تخصیص منابع به توسعه كاربردی منجر می گردد؟(ناظری)
جمع بندی۲:
–به ابتدای پرسش های این بخش، پرسش زیر افزوده شود:
معیارهای تشخیص نقطه مطلوب از منظر منابع ملی چیست؟
نکته: روشن است كه پاسخ به این پرسش مستقیما به بحث تعریف توسعه ارتباط می یابد. همانگونه كه در ابتدای جلسه نیز گفته شد، در جلسات آینده كارگروه به طور مستقل به این بحث می‌پردازد
–عبارت “الگوی بهینه تخصیص منابع” به “الگوی بهینه تخصیص نتایج حاصل از منابع” تغییر كند.
–در پرسش‌ها واژه «الگو» با «الگوها» جایگزین گردد تا از قطعی‌گرائی و الزام در انتخاب پرهیز گردد.
۱٫۳٫پیش‌بینی روند آتی توسعه کشور از منظر منابع ملی
نظریه منابع ملی بر پایه ۸ شاخص زیر به روندشناسی توسعه و پیشرفت ایران می‌پردازد:
رویکردهای بهره‌برداری و بکارگیری منابع ملی ، ترکیب منابع در سطح ملی ، نقش منابع در جریان توسعه ، موانع و چالش‌های نگاهداشت منابع، وضعیت عرصه های منابع ملی، راهبردهای توسعه و تخصیص منابع، مزیت‌های نسبی و محدودیت‌های منابع ، نحوه کاربست ارزش افزوده منابع در مسیر توسعه
در واقع شاخص‌های مذکور سنجه‌های مورد نظر منابع ملی هستند که با تحلیل آنها تصویری از روند توسعه در آینده به دست خواهد آمد. این تصویر مبتنی بر رویکرد منابع ملی خواهد بود چراکه به اسکن و آنالیز محیط بر پایه شاخص‌های مورد توجه منابع ملی پرداخته است.
بحث و نظر۳:
-در پیش بینی روندهای آتی توسعه، مفید است به بحث توسعه پایدار و در نتیجه الگوی مصرف منابع ملی و آینده توسعه نیز توجه شود.(ناظری)
-فقدان توجه به عوامل بیرونی تأثیرگذار در این الگو مشهود است. عوامل کلیدی محیطی در مدل تاکنون لحالظ نشده‌اند.(شمس احمر)
-با توجه به اینكه در مورد دیگری نحوه كاربست ارزش افزوده منابع مورد توجه است، لازم است “راهبردهای توسعه و تخصیص منابع” به “راهبردهای توسعه منابع” تغییر كند.(جعفری)
-با توجه به اینكه تمامی گزاره های فوق، به تبیین نقش منابع ملی در توسعه می پردازند، وجود گزاره ای جداگانه ای با این عنوان دیگر چندان موضوعیتی ندارد مگر آنكه معنای دیگری مد نظر باشد كه در این صورت لازم است این گزاره به گونه ای اصلاح شود كه مبین آن معنا باشد.(جوانمردی)
-منظور گزاره نقش منابع ملی در توسعه، تبیین جایگاه دکترینال و راهبردی منابع در نظام توسعه ملی است و با تحلیل پارادایمی به تبیین رویکرد برنامه ریزان کشور در بکارگیر منابع در توسعه می‌پردازد.(دیوسالار)
جمع بندی ۳:
–تغییر “راهبردهای توسعه و تخصیص منابع” به “راهبردهای توسعه منابع”
-تغییر گزاره “نقش منابع ملی در جریان توسعه” به گونه ای كه مبین معنای دكترینال مورد نظر كارگروه باشد.
–لحاظ عوامل محیطی و بیرونی در جای مناسب مدل
۱٫۴٫تجویز رهیافت‌های عملیاتی توسعه و پیشرفت بر پایه نظریه منابع ملی
نظریه منابع ملی بر پایه جایگاه مطلوب و ترکیب بهینه منابع در جریان توسعه ملی به ارائه راه‌حل‌های عملیاتی در چهار حوزه منابع ملی پایه، مدیریت منابع ملی، راهبری برون دادهای منابع ملی و مدیریت تخصیص منابع می‌پردازد.
بحث و نظر۴:
-لازم است به بحث مدیریت مصرف نیز توجه شود.(ناظری)
-در لحاظ كردن دغدغه فوق لازم است به این نکته توجه شود که مدیریت تقاضا بر مدیریت مصرف تقدم دارد.(شمس احمر)
-مدیریت مصرف را می توان به عنوان یكی از مقوله های دخیل در مدیریت منابع در كنار مقوله های دیگر لحاظ كرد.(دیوسالار)
جمع بندی ۳:
-حوزه پنجمی جهت تجویز راهکار به نام مدیریت الگوی تقاضا/مصرف افزوده گردد.
۲٫دستور كار جلسه آینده:
-در جلسه آینده به بررسی بخش های باقی مانده طرح توجیهی كارگروه خواهیم پرداخت.
-ارائه دکتر فرهادی نیا در خصوص مدل نظری رابطه منابع ملی و توسعه
