جلسه ۱۷

نام کارگروه:توسعه و منابع ملی

رئیس كارگروه: آقای عبدالرسول دیوسالار

شماره جلسه:۱۷

تاریخ برگزاری:۱۳۸۷/۴/۲۷

محل برگزاری:موسسه اندیشه و پژوهش طرح هزاره 

مدت زمان:۲:۳۰ساعت 

حاضرین(به ترتیب الفبا): حداد، فرامرز دائی‌نژاد، عبدالرسول دیوسالار،مهران شمس‌احمر،محمود فرهادی نیا، مهرداد ناظری

غائبین:آمنه جعفری قدوسی، سمیه جوانمردی

تنظیم کننده:سمیه جوانمردی

عنوان:نقد و بررسی طرح توجیهی كارگروه توسعه و منابع ملی(۲)

کلیدواژه: ایران، توسعه ملی، منابع ملی

چکیده:در این نشست، در ادامه مباحث جلسه گذشته، پروپوزال كارگروه مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

در مذاكرات جلسه پیش در موضوع طرح توجیهی كارگروه(تا اسلاید ۸)، به موارد زیر اشاره شد:

-لزوم ارائه تعریف به اجزاء منبع ملی

-لزوم ارائه تعریفی از توسعه جهت تدقیق ربط و نسبت مفاهیم منابع ملی و توسعه

-با جمع بندی نقدهای وارده بر مدل ریاضی به عنوان مدل راهنما، مفید است مدل ریاضی را به منزله ابزاری مفهومی جهت ترسیم و نشان دادن نوع و شدت رابطه دو مفهوم منبع ملی و توسعه به كار گرفته شود. پیش از ورود به دستور كار این جلسه، این موضوع با ارائه دكتر فرهادی نیا و نقد و نظر اعضاء، بخشی از زمان جلسه را به خود اختصاص داد.

دستور كار جلسه:

طرح و نقد و بررسی طرح توجیهی كارگروه توسعه و منابع ملی 

***

مشروح مذاكرات

۳٫۱٫جایگاه مدل ریاضی در تحلیل نسبت مفاهیم توسعه و منابع ملی

در ابتدای این مبحث، دكتر فرهادی نیا در قالب مقاله ای نظرات خود را در تشریح عملكرد مدل ریاضی در تحلیل نسبت دو مفهوم فوق الذكر بیان  داشتند. مهمترین گزاره های ایشان عبارتند از: 

-كلیه منابع ملی(x) در نتیجه پردازش در قالب سیستم های تولیدی و فرهنگی و غیره، به ارتقاء مولفه های علمی یا توسعه می انجامد.

-پردازشگر(f) به شدت بر این رابطه اثرگذار است و به همین دلیل است كه ورود منابع در سیستم های پردازشگر متفاوت، نتایج توسعه ای متفاوتی را به دنبال خواهد داشت. ضمنا تابع فرمول پیچیده ای نیز می باشد و با كشف این فرمول می توان امید داشت كه از طریق ریاضی بتوانیم با در اختیار داشتن مقدار منابع ملی، میزان ارتقاء مولفه های ملی را برآورده نماییم.

-عدد توسعه نماینده مختصات كمی توسعه است كه از طریق مقایسه اعداد واقعی با شاخص های استخراج شده از سند چشم انداز ۲۰ ساله حاصل می شود.

-از مقایسه دو عدد توسعه در دو دوره متوالی، نرخ توسعه به دست می آید.

-اگر نرخ توسعه مثبت باشد، حاكی از پردازشگری خوب و موثر و در صورت منفی بودن، نشان از پردازشگری نامناسب و منفی خواهد بود.

بحث و نظر:

مهمترین نكات ارائه شده توسط اعضاء در نقد نگاه فوق به شرح زیر می باشد:

-لزوم توجه به ماهیت مسائل در ادبیات علوم انسانی و فراتر رفتن از هوش ریاضی و مكانیكی و بهره برده از نگاههای فلسفی و عمیق تر

–لزوم توجه به تفاوت الگو(روابط بین متغیرها) و مدل(تلاشی در جهت ریاضی مند و كمی كردن روابط بین متغیرها) و این نكته مهم كه معمولا در علوم انسانی با توجه به ماهیت متغیرهای مورد بحث، رسیدن به مدل با دقت بالا امكان پذیر نمی باشد و می توانیم حداكثر به كشف الگوها نائل شویم.  

-نامناسب بودن استفاده از مفهوم “نرخ” در این معنا كه القاء كننده این ذهنیت است كه می خواهیم بدون در نظر گرفتن معنای توسعه، رفتار سیستم را مورد ارزیابی قرار دهیم. همچنین نرخ مفهومی است اعتباری و متغیر و با تغییر شرایط زمانی و مكانی به شدت دچار تغییر می شود.

–لزوم توجه به رابطه ضربی میان منابع و سایر مولفه ها در معنای وجود رابطه ای عمیق و در هم تنیده میان منابع و سایر مولفه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و غیره.(شمس احمر)

-جایگزینی نرخ توسعه با تعریف توسعه و سنجش نرخ توسعه با شاخص های مورد نظر، دقیقا به معنای ارائه تعریف توسعه می باشد؛ به بیان دیگر، با تعیین شاخص هایی جهت سنجش نرخ توسعه در واقع تعریفی از توسعه ارائه نموده ایم. در نتیجه ارائه این شاخص ها از ابتدای كار ضروری  است چراكه لازم است حداقل یكی از مجهول هایی دو طرف معادله را روشن نماییم.(حداد)

-لزوم توجه به خطرات گرفتار آمدن در دام مدل های ریاضی و تحلیل آماری متغیرها و فراتر رفتن از روش های كمی و توجه بیشتر به روابط و كنش های انسانی در چنین تحلیل هایی.

-توجه به سطح تئوری مورد نظر خود(سطح كلان، میانه و خرد) چرا كه هر سطحاز روش ها و ابزارهای خاص خود بهره می برد. به عنوان مثال، استفاده از تحلیل های ریاضی عمدتا در سطح كلان راهگشا است..(ناظری)

جمع بندی ۱:

از مجموعه این مباحث چنین برمی آید كه با توجه به ماهیت مسئله مورد بررسی، خوب است از مدل ریاضی به عنوان ابزاری جهت تفهیم مسئله استفاده كنیم.مدل ریاضی به عنوان یك ابزار مفهومی كارگروه را قادر خواهد ساخت به شكل دقیق تری رابطه میان منابع ملی و توسعه ملی را به تصویر بكشد. لیكن مدل ریاضی به عنوان ابزار اصلی حل مساله و كشف راه حل در كارگروه بكارگرفته نخواهد شدمطالب دكتر فرهادی نیا نیز با توجه به غنای علمی آن و نوآوری هایش تكمیل و به عنوان یكی از خروجی های كارگروه در قالب مقاله ای تنظیم شود.

بررسی پروپوزال كارگروه 

مقدمه

در بررسی طرح توجیهی كارگروه در ذیل سرفصل “روابط منابع ملی و توسعه ملی” تا اسلاید ۷ پیش رفتیم. تا بدین جا به این جمع بندی رسیدیم كه ضروری است علاوه بر ارائه تعریف به اجزاء منبع ملی، جهت تدقیق ربط و نسبت مفاهیم منابع ملی و توسعه، تعریفی از توسعه نیز در اختیار داشته باشیم. 

اسلاید ۷ 

در ادامه تشریح این رابطه، به موارد زیر  اشاره شده است:

رابطه میان منابع ملی و توسعه، رابطه میان یک متغیر مستقل (منابع ملی) و متغیر وابسته (توسعه) است. 

نظریات منابع ملی و الگوهای مدیریت و بهره‌برداری منابع ملی نظیر توسعه پایدار، نظریه مارکسیستی فقر منابع، نظریه ثروت بانک جهانی و غیره به تبیین مفهوم توسعه و چگونگی دستیابی به توسعه مطلوبشان مبتنی بر رویکردهای نظری خود می‌پردازند.البته لازم است این نظریات به نحوه دقیق تر و جزئی تر در چند اسلاید جداگانه معرفی شوند.

دینامیک منابع و پویایی‌های منابع، ترکیب مطلوبی از منابع را در سطح ملی می‌طلبد که معماری منابع بر اساس ترکیب مطلوب مزبور، تسهیل‌گر مسیر توسعه است.

۴٫۳٫اسلاید ۸

در اینجا سعی می شود روابط میان منابع ملی و توسعه ملی در قالب مدلی سیستمی تشریح شود.

ادعای اصلی آن است كه منابع ملی زمانی می توانند ارائه دهنده نظریه ای مستقل در باب توسعه ملی باشند، كه در سه نقش ورودی سیستم، فرایند(به عنوان فرایندپردازش منابع شامل رویکردهای بکارگیری وبهره‌برداری منابع،راهبردهای توسعه منابع،ترسیم ترکیب مطلوب منابع،شناسائی مزیت‌های نسبی و محدودیت‌های منابع،شکل‌دهی به جایگاه ایده‌آل منابع درالگوی توسعه) و خروجی سیستم نقش موثر داشته باشند.ضمنا باید توجه داشته باشیم در كنار این سیستمی كه با محوریت منابع ملی انتخاب می شود، بی شمار سیستم های دیگری نیز وجود دارد كه در واقع شكل دهنده محیط سیستمی می باشند. نكته اصلی آن است كه خروجی این سیستم(ارزش افزوده حاصل شده) لزوما به توسعه ملی نمی انجامد و حتی ممكن است در جهت اهداف غیرتوسعه ای و حتی ضدتوسعه ای به كار بسته شود.در نتیجه لازم است راهبری برون‌دادهای منابعبه عنوان فرایندی كه  هدایت ارزش افزوده حاصل از بهره‌برداری منابع ملی را در جهت توسعه ملی بر عهده دارد، به مدل افزوده شود.

نقد و نظر:

در ارتباط با این مدل، نظراتی به شرح زیر ارائه گشت:

–ضمن تأیید روند طراحی شده، تأكید بر لزومتوجه به متغیرهای تأثیرگذار در محیط كه خروجی سیستم(ارزش افزوده) را به سمتی به جز توسعه هدایت می كند.

تغییر سیستم طراحی شده به مثابه سیستمی باز

لزوم تشریح رابطه دولت – ملت با وارد كردن مفهوم NGO هایی كه منجر به افزایش و ارتقاء آگاهی های توده مردم می شود و رابطه دولت- ملت را به نحوشفاف تری عینیت می بخشند.(ناظری)

–همخوانی این مدل با تعریف ارائه شده از منبع ملی و لزوم لحاظ كردن بازخوردی در ارتباط با توسعه با در نظر داشتن تأثیرات محیطی در مدل

لحاظ كردن مفهوم دولت – ملت در مدل

توجه به تأثیر سیستم های موازی با سیستم مورد نظر ما.(شمس احمر)

-توجه به امكان بازگشت منابع ملی و تأثیر متقابل بر منابع ملی خصوصا منابع تجدیدپذیر و در نتیجه لحاظ كردن فیدبكی از منابع ملی

جاسازی راهبری برون داده های منابع در باكس فرایند(مدیریت منابع هم شامل بهینه سازی منابع و هم تخصیص درست منابع می شود)

تغییر واژه”توسعه” به “ارتقاء توسعه” جهت از بین بردن نگاه خطی از توسعه.(حداد)

-اساسا نحوه بهره برداری، استخراج ، بهینه سازی و بهره برداری بسیاری از منابع ملی به بحث ما ارتباطی ندارد. چرا كه در كشور ما در این مورد هیچ مشكلی وجود ندارد.پیش از ورود به مراحل مورد نظر این مدل، باكس دیگری وجود دارد كه دربردارنده منابع خام است و در باكس داخل این سیستم، منابع قابل پردازش وارد می شود.(فرهادی نیا)

-تغییر واژه “منابع ملی خام” به “منابع ملی پایه”

مجموعه این فرایند در راستای توسعه است، یا ارزش افزوده و یا چیز دیگری. اگر توسعه هدف است، لازم است منظور ما از توسعه را روشن نماییم.

به دلیل كلی بودن مدل امكان پرداختن به جزئیاتی چون رویكردها، راهبردها و … در باكس فرایند ممكن نیست. بلكه به جای این مفاهیم جزیی می توانیم از واژگانی چون طراحی فرایندها، بهینه سازی فرایندها در راستای بهره برداری از منابع استفاده كنیم.(داعی نژاد)

دستور كار جلسه آینده:

در جلسه آینده به بررسی بخش های باقی مانده پروپوزال خواهیم پرداخت.