گروه توسعه‌پذیری اندیشگاه طرح هزاره پاسارگاد از سال ۱۳۹۲ و پس از پایان پروژه مطالعاتی بنیادی ۴ساله خود درباره مدل توسعه‌پذیری و تبیین توسعه‌نیافتگی ایران بر اساس این مدل که نتایج آن در کتاب داستان سیمرغ انتشار یافت، به دنبال ترویج اهمیت توسعه‌پذیری و توجه سیاست‌گذاران، سیاست‌گزاران، سیاست‌خواهان و سیاست‌گیران به این شاخص بوده است. گزارش حاضر، شرحی غیرفنی از روند توسعه‌پذیری، توسعه‌جویی و توسعه‌سازی در سه کشور ایران، ترکیه و عربستان است.
اما با وجود فهرستی از گزارش‌های بین‌المللی معتبر و مهم درباره توسعه از جمله گزارش رقابت‌پذیری مجمع جهانی اقتصاد، رونق لگاتوم و شاخص بین‌المللی حقوق مالکیت، چه نیازی به گزارش توسعه‌پذیری وجود دارد؟ این گزارش‌ها درباره ابعاد توسعه و نیازهای توسعه‌ای، اطلاعات مفیدی ارایه می‌دهند و اغلب بر مبنای پیمایش از شهروندان یا آمارهای ارسالی مقامات دولتی کشورها محاسبه و منتشر می‌شوند. بنابراین، چالش‌های توسعه کشورهای توسعه‌خواه را نشان می‌دهند اما سرچشمه این چالش‌ها کجاست؟ به دیگر سخن، اگر بخواهیم ساختار یک کشور را اصلاح کنیم، از کجا بیآغازیم؟ برای نمونه، شاخص امنیت در گزارش رقابت‌پذیری، درباره احساس امنیت، به صورت تطبیقی، به ما می‌گوید که شهروندان یک کشور خاص چقدر احساس امنیت دارند یا نسبت به سال گذشته، چقدر اطمینان آنها افزایش یا کاهش یافته است ولی چه عاملی مسبب افزایش احساس نااطمینانی شده یا برای رفع نااطمینانی، چه عاملی را باید در محور توجه قرار داد؟ مکانیزم را برای چه عامل یا عواملی طراحی کرد؟ پاسخ به این پرسش‌ها، کانون اصلی تمرکز شاخص توسعه‌پذیری است به طوری که در طی یک دوره، اثر بازیگران سازمانی روی توسعه، ردیابی می‌شود؛ سازمان‌ها در قالب نقش حقوقی خود هستند که نهاد ایجاد می‌کنند یا آنها را تغییر می‌دهند و سیاست‌هایشان روی دسترسی گروه‌های جمعیتی مشخص به منابع و فرصت‌ها اثر می‌گذارد. بنابراین پرسش از میزان احساس عدم امنیت با پرسش از اثر یک سیاست مشخص روی احساس امنیت، متفاوت است و کمک می‌کند تا نقشه کنش-واکنش‌های موثر روی قوه توسعه مشخص شود.
در گزارش توسعه‌پذیری، توسعه به مثابه یک روند در جریان در نظر گرفته می‌شود که هر اقدام یا سیاست، مسیر آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ابتدا یک اثر انگیزشی وجود دارد که برای نمونه با مقررات جدید یا تعیین مقدار دستوری نرخ ارز به میزانی کمتر از نرخ ارز بازار آزاد، انگیزه سفته‌بازی روی ارز را ایجاد می‌کند که نشانگر اثر انتخابی این سیاست است و در نتیجه این انتخاب، عملکرد توسعه‌ای، انباشت یا توسعه‌سازی تعیین می‌شود. توسعه‌پذیری به صورت مقداری و در فواصل سه‌ماهه محاسبه می‌شود اما به علت کمبود منابع اطلاعاتی، توسعه‌جویی (انتخاب) و توسعه‌سازی (انباشت) به صورت کیفی و تحلیلی توضیح داده می‌شود.
در سه ماهه نخست سال ۹۷، شاخص توسعه‌پذیری ایران به اندازه ۱٫۰۸- درصد بود و بزرگترین تنگنای توسعه‌پذیری آن در شاخص رسانه و اطلاعات هویدا شد. اما اندازه شاخص برای ترکیه و عربستان در همین زمان، به ترتیب برابر با ۰٫۶۷۳ و ۱٫۳ درصد بود. اما در سه ماهه دوم سال ۹۷، اندازه شاخص توسعه‌پذیری هر سه کشور منفی و به ترتیب برابر ۴٫۵۱۴-، ۰٫۶- و ۰٫۶۱۰- درصد شد. در سه‌ماهه سوم سال ۹۷ نیز شاخص توسعه‌پذیری سه کشور ایران، ترکیه و عربستان به ترتیب برابر با ۰٫۰۱۸۷، ۱٫۵۹۴- و ۱٫۶- درصد است. معنای این ارقام این است که مجموع اثرگذاری بازیگران مختلف (سازمان‌های حاکمیتی، نظامی، آموزشی، مدنی، مذهبی و…) روی قوه توسعه، منفی یا مثبت بوده و انگیزه بروز رفتارهای منجر به توسعه یا مضر برای توسعه را ایجاد کرده است. اما در سه‌ماهه چهارم سال ۹۷، مقدار شاخص توسعه‌پذیری این سه کشور برابر با ۳٫۸۱-، ۰٫۶۸- و ۰٫۶۴- درصد شد. در گزارش حاضر، ابتدا مروری بر شاخص توسعه‌پذیری سه کشور ایران در سه‌ماهه چهارم سال ۹۷ و کل سال ۹۷، ترکیه و عربستان صورت می‌گیرد سپس تحلیل تطبیقی شاخص توسعه‌پذیری این سه کشور انجام خواهد پذیرفت. مقایسه شاخص توسعه‌پذیری از منظر درک راهبردهای مساعد و نامساعد برای توسعه اهمیت بالایی دارد و هدف اصلی آن این است که درباره تفاوت نقش‌آفرینی بازیگران در روند توسعه، بصیرت‌هایی حاصل شود.
در هنگام تدوین این گزارش، ماجرای ناخوشایند و مصیبت‌بار سیل در چند استان مختلف کشور و تجلی بی‌تدبیری سدسازی‌های انبوه در چنددهه اخیر در کنار بی‌تدبیری‌های مدیریتی پیشگیرانه و مدبرانه برای کاهش خسارت‌های انسانی بحران سیل رخ داد. این موارد به تفصیل در گزارش سه‌ماهه نخست سال ۹۸ تحلیل خواهند شد. در اینجا مراتب همدردی نگارندگان گزارش با خانواده‌های آسیب‌دیده و امید به کوشش تمامی مدیران کشور برای حرکت از بی‌تدبیری و بی‌توجهی به پیامدهای خارجی منفی، عواقب ناخواسته و پیش‌بینی‌نشده، جبران متضرران و احتساب ذی‌مدخلان هر تصمیم را ابراز می‌داریم.
گزارش کامل را در پیوند زیر بخوانید:
توسعه پذیری، توسعه جویی و توسعه سازی سال ۹۷
