بررسی برنامه های كارگروه در سال ۹۲
نام کارگروه: توسعه و منابع ملی
رئیس كارگروه: آقای عبدالرسول دیوسالار
شماره جلسه: ۷۴
تاریخ برگزاری: ۱۳۹۱/۱۲/۸
محل برگزاری: اندیشگاه طرح توسعه هزاره
مدت زمان: ۲ ساعت
حاضرین(به ترتیب الفبا): مهندس هومن ابوترابی، دکترعلی اسدی، دکتر غلامرضا حداد، عبدالرسول دیوسالار، دکتر مهرداد ناظری، ابوالفضل نوری
غائبین: مهندس فیروز بالكانی، دکتر محمود فرهادی‌نیا، دكتر موسی‌پور
میهمانان: دكتر هادی آجیلی
تنظیم کننده: سمیه میربراتی
عنوان: بررسی برنامه های كارگروه در سال ۹۲
دستور كار جلسه:
در این نشست، آقای دیوسالار به مرور مختصری بر اهداف كارگروه در ابتدای كار و زمان تشكیل كارگروه و فعالیت‌های انجام شده در سه سال اخیر پرداختند. سپس هر یك از اعضا برنامه‌ها و اقدامات در دست بررسی خود در سال نود و دو را بیان نمودند.
پیش از دستور:
قبل از دستور كار جلسه، در ابتدا اعضا به بررسی و نقد برنامه‌ها و عملكرد كارگروه در سال جاری پرداختند و نظرات و انتقادات خود را در راستای اثربخشی بیشتر اهداف بیان نمودند.
كمبود ارتباط میان اعضاء یكی از نواقصی است كه برای رفع آن، مناسب است ارتباط مجازی میان اعضای كارگروه رسمیت یابد. نكته دیگر اینكه از حضور افراد و سخنرانان خارج از كارگروه به نحو بهتری استفاده شود و به منظور بالابردن كیفیت، مباحث جلسه به حاشیه كشیده نشود. ( ابوالفضل نوری)
یكی از كاستی های موجود، كمبود همگرایی میان اعضای كارگروه است. یك نقد جدی بر جلسات، عدم تداوم تصمیم‌گیری‌های گرفته شده است. به طور مثال علی‌رغم وجود همگرایی اندك بر موضوع منابع، و تصمیم بر برگزاری جلسات مباحث آزاد، مباحث كمی در این باب صورت می‌گیرد و بیشتر به موضوعات دیگر پرداخته می‌شود. به عقیده بنده بهترین شیوه تولید Document بحث كردن بر یك موضوع ساده است. برپایی اینگونه جلسات و بحث بر یك موضوع خاص، تولید معرفت می‌كند و به مرور تفكر افراد را نیز تغییر خواهد داد. ( دكترناظری)
این احساس وجود دارد كه حضور تعداد كمتر افراد در جلسات اثربخش‌تر است. زیرا با افزایش تعداد، زمان كمتری به هر فرد تخصیص می‌یابد. بدین منظور مناسب تر است كه دو گونه جلسات برگزار شود، یك نوع جلساتی كه مقالات اصلی اعضاء ارائه می‌شود و جمع محدودتری در جلسات حضور داشته باشند و در جلسات سخنرانی از افراد بیشتری دعوت شود. ( دیوسالار)
به عقیده بنده، سخنرانی‌های خارج از كارگروه به تعداد بیشتری انجام شود. با توجه به اینكه نگاه بنده همواره یك نگاه استقرایی به قضایاست، به نظر می‌رسد كه ما در كل جلسات یك نگاه معكوس داشته‌ایم. به این علت كه همواره از پرداختن به مسائل و مصادیق پرهیز كرده‌ایم. بهتر است بر مصادیق و مواردی كه به عنوان مسئله و معضل بر مسیر توسعه ایران است، بحث كنیم تا بر استنتاج‌های ما تاثیر بیشتری داشته باشد. (دكتر حداد)
با توجه به اینكه دغدغه اعضای كارگروه، دستیابی به یك ثمر عملیاتی و مادی است. كارگروه می‌تواند پروژه تعریف منابع در الگوی اسلامی پیشرفت و یا اقتصاد مقاومتی را به عهده گیرد. این امر هدف انتفاع و اثربخشی كارگروه را پوشش خواهد داد. برای دستیابی به اثرگذاری باید جهتی از سوی یك ارگان دولتی وجود داشته باشد كه شما آن جهت را تعمیم دهید. ( دكتر آجیلی)
مشروح جلسه:
در شروع كار كارگروه و طرح توجیهی اهداف و برنامه‌های آن، چند بحث و صحبت اصلی وجود داشت. در تمام مباحث توسعه‌ای، هر كس از زاویه‌ای این موضوع را طرح كرده است كه مسئله‌ای تحت عنوان روند كند پیشرفت یا توسعه وجود دارد. ما نیز قصد داریم از زاویه منابع، این امر را توضیح دهیم كه این روند كند پیشرفت به چه علت اتفاق افتاده است و وضع موجود از زاویه منابع چه شاخص‌هایی دارد. چند سوال اصلی در این حوزه مطرح شد و طرح مجدد آنها به اعضا كمك می‌كند تا به این امر دست یابند كه آیا بعد از گذشت این سالها، امكان پاسخگویی به این سوالات وجود دارد.
۱٫عرصه‌های مختلف منابع ملی آیا توانسته اند کارکرد (فرایندسازی و فرایندپذیری) خود در توسعه را ایفا نموده و در نقش پیشران یا کشنده توسعه ملی ایفای نقش نمایند؟
۲٫یکه تازی تک عناصر منابع ملی به عنوان پیشران توسعه چه نتایج و پیامدهایی را در روند توسعه در پی داشته است؟
۳٫رویکردهای سنتی و ضد توسعه ای بهره برداری و بکارگیری منابع چه تبعاتی را در مسیر پیشرفت کشور بر جای نهاده است؟
۴٫بهره برداری از منابع ملی براساس محدودیت‌ها و مزیت‌های نسبی آنها چه ویژگی‌هایی را بر روند توسعه کشور تحمیل نموده است؟
۵٫عوامل محیطی (محیط دور و نزدیک) در شکل‌گیری پارادایم‌های مدیریت منابع ملی در ایران چه تاثیراتی بر جای گذارده‌اند؟
۶٫ ارزش‌های افزوده حاصل از بهره برداری منابع ملی چگونه در مسیر توسعه و پیشرفت ملی به کار رفته و چه نتایجی را در پی داشته اند؟
۷٫الگوی تخصیص ارزش‌های افزوده حاصل از منابع چه نقشی در روند و سرعت توسعه و پیشرفت کشور داشته است؟
فرضیات منابع ملی با تلاش جهت ترسیم ترکیب مطلوبی از منابع، شناسایی مزیت‌ها و محدودیت‌های منابع و شکل‌دهی به جایگاه ایده‌آل منابع در الگوی کلان توسعه به ترسیم نقطه مطلوب می‌پردازد. در ترسیم این خاستگاه پنج پرسش ذیل مطرح است:
۱٫معیارهای تشخیص خاستگاه مطلوب از منظر منابع ملی چیست؟
2.ترکیب مطلوب منابع ملی پایه چگونه است؟
۳٫الگوهای مدیریت منابع ملی جهت بهره‌برداری بهینه و مدیریت پویایی‌های منابع با هدف شکل دهی به ترکیب مطلوب منابع چگونه است؟
۴٫الگوهای راهبری و تزریق بهینه برون‌دادها و ارزش افزوده حاصل از منابع ملی به جریان توسعه چیست؟
۵٫الگوهای بهینه تخصیص نتایج حاصل از منابع چگونه است؟
قاعدتاً اگر بخواهیم مطالعه و پیش‌نظریه منبع محور از شرایط توسعه ایران داشته باشیم، بعد از توضیح وضع موجود و مشخص ساختن وضع مطلوب از منظر منابع، باید بتوانیم چارچوبی برای پیش‌بینی روند آتی پیشرفت از منظر منابع مطرح كنیم و برای این پیش‌بینی نیازمند تحلیل شاخص‌هایی هستیم. فرضیات منابع ملی بر پایه ۸ شاخص اصلی به روندشناسی توسعه و پیشرفت ایران می‌پردازد:
جایگاه منابع در تاریخ برنامه‌ریزی توسعه – ترکیب منابع در سطح ملی – رویکردهای بهره‌برداری و بکارگیری منابع ملی – چالش‌های نگاهداشت منابع – وضعیت عرصه های منابع ملی – راهبردهای توسعه منابع – مزیت‌های نسبی و محدودیت‌های منابع – نحوه کاربست ارزش افزوده منابع در مسیر توسعه
فرضیات منابع ملی بر پایه جایگاه مطلوب و ترکیب بهینه منابع در جریان توسعه ملی به ارائه راه‌حل‌های عملیاتی در پنج حوزه منابع ملی پایه، مدیریت منابع ملی، راهبری برون دادهای منابع ملی، مدیریت تخصیص منابع و مدیریت تقاضا/ مصرف منابع می‌پردازد.
برای دستیابی به این اهداف، در سال اول فعالیت كارگروه یك سری مطالعات نظری صورت گرفت. مبنی بر اینكه مفهوم منابع ملی چیست؟ نسبت آن با توسعه چیست؟ اهمیت آن به چه میزان است؟ و … خروجی این فعالیت‌ها در سال ۸۹ كتاب مطالعات توسعه و مولفه منابع با فهرست‌های زیر بود.
فصل اول: مسئله توسعه و منابع
فصل دوم: مروری بر ادبیات توسعه تحول نظریه توسعه در مكاتب مختلف
فصل سوم: مبانی مشترك توسعه
فصل چهارم: منبع چیست و منابع كدامند؟
فصل پنجم: الگوی تركیب منابع ملی در توسعه
فصل ششم: نقش منابع ملی در توسعه از منظر تضادگرایان
فصل هفتم: منابع ملی به مثابه ضرورت ساختاری در توسعه
فصل هشتم: نقد رابطه همبستگی منفی منابع ملی و توسعه با تأكید بر منابع طبیعی
فصل نهم: جایگاه منابع ملی در سیاست خارجی توسعه گرا
فصل دهم: نگرش راهبردی به منابع ملی و تعیین اهداف توسعه
فصل یازدهم: نگاه پسامدرنی به رابطه میان توسعه و منابع
فصل دوازدهم: اهمیت بنیادی روابط توسعه و منابع
این مقالات در سال ۸۹ ارائه و در سال نود جمع‌بندی شد. و برنامه جدی سال نود متمركز بر آماده‌سازی جلد اول كتاب كارگروه بود. در سال نود و یك و در راستای فعالیت‌های كارگروه در سال نود، تجزیه و تحلیل مکانیسم اثرگذاری منابع بر توسعه مورد بررسی قرار گرفت. كه نتایج بررسی ها در جلد دوم كتاب كارگروه با عناوین احتمالی زیر در دست بررسی است.
فصل ۱٫ پیش‌فرض‌ها در رابطه منابع و توسعه
فصل ۲٫لایه‌های اجتماعی كلان، منابع و توسعه
فصل۳٫محیط خارجی، منابع و توسعه
فصل ۴٫سازمان، منابع و توسعه
فصل ۵٫فلسفه توزیع و تخصیص منابع
فصل۶٫نظام‌های سیاسی منابع و توسعه
فصل۷٫اقتصاد سیاسی بین الملل، منابع و توسعه
فصل ۸٫ نظام های اقتصادی، منابع و توسعه
فصل ۹٫ هوشمندی و طبقه‌بندی منابع
از دیگر فعالیت‌های كارگروه در سال جاری، گفت گو و مصاحبه ساختارمند در موضوع منابع با نخبگان و نشست های مباحثه آزاد توسعه با تمرکز بر منابع بود.
با توجه به تعریف و طراحی یك plan نظری پنج ساله، در سال نود و دو تجزیه و تحلیل وضعیت منابع ملی در جمهوری اسلامی ایران از برنامه‌های كارگروه خواهد بود. برنامه دیگر حل كردن یك موضوع خاص، بررسی آن و تولید یك Document تحلیلی است. در نتیجه در سه ماهه اول سال، افراد به تكمیل چارچوب‌های نظری بپردازند و در نه ماه باقیمانده با توجه به مقطع تاریخی انتخاب شده هر یك از چارچوب‌های نظری مورد بررسی قرار گیرد.
در بررسی موردی ایران، اگر موضوع بحث متمركز بر یك مقطع تاریخی خاص باشد و آن را محدود کنیم، این امكان وجود دارد كه برای تنوع موضوعات ما، داده و نوشته‌ای یافت نشود. همچنین با توجه به اینكه كار بنده مطالعات مقایسه‌ای است، با محدود كردن دوره عملاً نمی‌توان كار موثری انجام داد و مناسب تر این است كه دوره را محدود نكنیم. (دكتر حداد)
میان نخبگان اجرایی و حرف‌هایی كه در این كارگروه زده می‌شود یك فاصله معنادار وجود دارد و برایLink شدن باید حرف اجرایی زد. تئوری در حال تكوین، با واقعیات و عینیات شكل درستی می‌یابد. بنابراین اگر فارغ از اینكه كشور چگونه اداره می‌شود، تئوری‌پردازی صورت گیرد، كار خوبی انجام داده‌اید و تنها اثر فاصله‌داری با بیرون دارد و با كم كردن این فاصله كار اثربخش‌تری حاصل خواهد شد. ( دكتر آجیلی)
رسالت تئوری و نظری ما بیشتر از رسالت كاربردی ماست. در حالت ایده‌آل ما می‌توانیم دانشی ایجاد كنیم و با ارائه آن به كارشناسبرنامه و بودجه، این امید وجود داشته باشد كه با توجه به آن دانش، به نكاتی دست یابد و در برنامه خود تغییراتی ایجاد كند. (دیوسالار)
پس از بررسی كلیت كار و دستیابی به این امر كه فضای كلی برنامه سال نود و دو، تكمیل چارچوب نظری سال جاری و پیاده كردن این چارچوب نظری در دوره‌های تاریخی مشخص توسط اعضای كارگروه و همچنین برگزاری جلسات به صورت هفتگی است، در ادامه اعضای كارگروه موضوعات و اقدامات مورد بررسی خود را در سال آتی بیان نمودند.
موضوع مدنظر بنده نسبت منابع ناملموس و دارایی‌های نامشهود با توسعه و بحث لزوم سرمایه‌گذاری بر این فاكتور است. با توجه به اینكه اقتصاد صنعتی در حال تبدیل به اقتصاد دانشی است، سرمایه فكری در توسعه اجتماعی و توسعه اقتصادی و سازمان‌ها حائز اهمیت است. دوره مورد بررسی معاصر است. ( مهندس ابوترابی)
بررسی برنامه‌های توسعه در جمهوری اسلامی ایران از اقدامات در حال انجام است كه می‌توان آن‌را در موازات با منابع ملی یا مدیریت منابع آسیب‌شناسی نمود. با توجه به اینكه فعالیت‌های سال آتی بر پایه چارچوب نظری استخراج شده از مقالات است. بنده در آن مقاله دو مسیر موازی را تحلیل خواهم نمود. عنوان اول نقش منابع ملی بر ساخت قدرت و ماهیت نظام سیاسی- مطالعه موردی ایران. عنوان دوم مطالعه مقایسه‌ای رویكرد نظام‌های سیاسی در مدیریت منابع میان دولت پهلوی دوم و جمهوری اسلامی ایران است.(دكترحداد)
بررسی نقش سلسله مراتب و سازمان‌ها در توسعه ایران و تاثیر آنها در سال‌های گذشته، در سال آینده نیز ادامه خواهد داشت. بحث دیگر تحلیل گفتمان سازمانی در توسعه ایران است. (دكتر اسدی)
در انتهای جلسه یك سری سوال به منظور كمك به اعضاء در تدوین برنامه‌های خود توسط آقای دیوسالار مطرح گردید:
– آیا محدودیت منابع طبیعی و رشد اقتصادی به طور بنیادی آشتی‌پذیرند؟
– بحث از ملی بودگی در نظریه‌های توسعه چگونه است؟
– منابع در سطوح مختلف نظریات توسعه چه كاركردی دارند؟
– رژیم های سیاسی گوناگون چگونه بر توسعه كشور تاثیر می‌گذارند؟
– چگونه می‌توان منابع را به عناصر مهم سیاست عملی همچون نفوذ و قدرت و قدرت ملی تبدیل كرد؟
– تركیب منابع ملی چه نقشی در تعیین جایگاه رژیم‌های سیاسی در عرصه جهانی دارد؟
