بررسی روش‌شناسی گفت‌وگو با صاحب‌نظران حوزه توسعه
نام کارگروه: توسعه و منابع ملی
رئیس كارگروه: آقای عبدالرسول دیوسالار
شماره جلسه: شصت
تاریخ برگزاری: ۱۳۹۱/۴/۱
محل برگزاری: اندیشگاه طرح توسعه هزاره
مدت زمان:۵/۲ ساعت
حاضرین (به ترتیب الفبا): مهندس علی اسدی، مهندس فیروز بالكانی، دکتر غلامرضا حداد، عبدالرسول دیوسالار، دکتر محمود فرهادی‌نیا، دکتر
مهرداد ناظری
غائبین: خانم فاطمه افشار، دکتر آمنه جعفری قدوسی
میهمانان: محمود پاك‌نیت، دکتر نوری
تنظیم‌کننده: سمیه میربراتی
عنوان: بررسی
روش‌شناسی گفت‌وگو با صاحب‌نظران حوزه توسعه
×
پیش از دستور:
نمایش ۲ طرح جلد طراحی شده توسط مهندس بالكانی كه توسط اعضاء مورد
بررسی قرار گرفت و مهندس بالكانی المان‌های به كار‌رفته در هر یك از تصاویر را
توضیح دادند. تصویر شماره ۱ از نظر به كارگیری المان‌ها و چیدمان مدل مورد استقبال
اعضاء قرار گرفت و یك سری تغییرات را برای دستیابی به تصویر نهائی پیشنهاد
دادند.
×
دستور
كار جلسه:
در ابتدای این نشست آقای دیوسالار پیرو ۲ جلسه
پیشین درباره متودولوژی مصاحبه با صاحب‌نظران توسعه اهداف ذكر شده از مصاحبات را
بازگو نموده و با بیان كردن محورهای اصلی سوالات مبنای كار این جلسه حول محورهای
زیر قرار گرفت:
۱-
مشخص كردن افراد مصاحبه شونده
۲-
طرح سوالات
۳- تعیین
قالب‌بندی و گروه بندی افراد
با توجه به حضور دكتر فرهادی‌نیا در این جلسه، در
ابتدا ایشان مباحثی را درباره چگونگی مصاحبات بیان نمودند و سپس اعضاء به بحث و
تبادل نظر پرداختند.
× مشروح مذاكرات:
نظریه‌های بسیار قوی در ایران در رابطه با توسعه
مثل نظریه آقای كاتوزیان وجود دارد و همچنین نظریه های
توسعه خارجی كه به طور مكرر در اندیشگاه بیان شده‌اند اگر افراد مصاحبه‌شونده ما
توانایی رقابت با نظریه‌های اصلی را داشتند بی‌شك نظریه خود را ارائه می‌كردند در
نتیجه افراد مصاحبه شونده ما كه افراد
علمی می‌باشند متاثر از این نظریه‌های اصلی بوده و در نهایت ما به نظریه‌های آنها
می‌رسیم. مسئله دوم اینكه استخراج نظریه از این افراد به طور موثر برای كارگروه
كارآمد نمی‌باشد و تنها تعدادی از نظریه‌های مهم توسعه را از بین افراد جمع‌آوری
كرده‌ایم و در مسئله منابع كمكی به ما نمی‌كند. به عقیده من خروجی ما از این
مصاحبه‌ها باید برای تیم پژوهشی ما موثر واقع شود و مشخصا ذهن فرد مصاحبه‌شونده را
به سمت سوالاتی كه به طور هوشمندانه درباره منابع طرح شده‌اند هدایت كنیم و پاسخ
آنها را درباره اینكه در نظریه‌های ارائه شده وضعیت منابع و توسعه چگونه می‌باشد را جویا
شویم و این گونه بحث جدید پیش می‌آید. (دكتر فرهادی‌نیا)
– زمانی كه ما با اندیشمندان ایرانی مصاحبه می‌كنیم آنها
لزوما انعكاس نظرات دیگران نیستند بلكه برگردان نظرات دیگران متاثر از زیست جهان
خود می‌باشند. (دكتر حداد)
– هدف ما در این كار تك بعدی نمی‌باشد. یكی از اهداف ما
انعكاس وضعیت نظریه توسعه اندیشمندان ایرانی در یك مجموعه می‌باشد كه به تنهایی
هدف مثبتی است به این جهت كه بدون داشتن یك تصویر كلی از وضعیت جامعه علمی در یك
مكتب خاص نمی‌توان نقاط ضعف، آسیب‌ها و خلاء‌های موجود در آن را شناخت. با این حال
تمركز اصلی ما بر روی سوالات كلیدی منابع ملی و ارتباط آن با توسعه می‌باشد ولی از
آن جهت كه این افراد به صورت متمركز بر روی این موضوع كار نكرده‌اند ما باید
خواسته اصلی‌مان را در سوالاتی كه احتمالا افراد در آن صاحب‌نظر هستند، بگنجانیم.
اگرچه این افراد به معنای واقعی كلمه نظریه‌پرداز نیستند ولی لزوما به این معنا
نیست كه صاحب‌نظر نیستند. نظر آنها قابل اعتناست زیرا ادبیات یك مكتب را مطالعه
كرده‌اند ما می توانیم از ایده‌های آنها برای دستیابی به اهداف كارگروه استفاده كنیم.
(دكتر حداد)
– همان گونه كه طراحی سوال مهم است تكنیك مصاحبه هم
بسیار حائز اهمیت است تا بتوان اندوخته‌های ذهنی فرد نخبه را كه به هر دلیل مكتوب
نشده دریابیم و به نگاه جدید توسعه كه در ذهن اوست دست یابیم كه برای دستیابی به
نظریه جدید توسعه بسیار مهم است. بحث دوم رابطه میان منابع و توسعه است كه با این
كار می‌توان منابع را با نگاه جدیدتری تبیین كنیم. (مهندس بالكانی)
– موضوع ارتباط منابع و توسعه دغدغه این كارگروه می‌باشد
ولی لزوما دغدغه كل جامعه آكادمیك نیست. محصول ارائه شده ما باید تقاضای جامعه را
تحریك كند. اگر كار ما بسیار دقیق و
كارشناسی شده باشد افراد مصاحبه شونده تقلیل می‌یابند پس بهتر است بحث جامع‌تری را
پوشش دهیم تا مخاطبین ما بیشتر باشند در عین حال نقاط تمركز و اهداف كارگروه در آن
لحاظ شده باشد تا بتوانیم ایده بگیریم و تعریفی را به جامعه علمی ارائه دهیم كه
خارج از این كارگروه نیز به دیگران ایده دهد و موثر واقع شود. (دكتر حداد)
– با توجه به اینكه منابع انسانی و مادی ما محدود است، پروژه
اجرایی ما باید متناسب با منابع ما باشد و محصول استخراج شده نیز بیشتر برای
كارگروه كارآمد باشد. اینكه ما نظریه افراد مختلف را به مخاطبین ارائه دهیم كار
پسندیده‌ای است ولی با توجه به منابع محدودمان باید كار را به نحوی پیش ببریم كه
بیشتر انرژی فرد مصاحبه‌شونده را به سمت مبحث منابع سوق دهیم كه این بستگی به هنر
مصاحبه‌كننده دارد. در واقع زمانی كه منابع را به عنوان یكی از حلقه‌های توسعه
بررسی می‌كنیم نباید از این حلقه فاصله گرفته و به سمت حلقه‌های دیگر برویم و باید
ذهن مصاحبه‌شونده را روی همین حلقه خاص متمركز كنیم. (دكتر فرهادی‌نیا)
– بحث‌های حضوری نسبت به مكتوب ارزشمندتر می‌باشند، زیرا
در آنها به طور موثرتری می‌توان دانسته‌های ذهن فرد را استخراج كرد. در مصاحبات،
مصاحبه‌شونده بسیار مهم است و ما باید بدانیم كه تعریف توسعه در ذهن او چیست؟
منابع را چگونه تعریف می‌كند؟ به این دلیل كه در زمان پاسخگویی فرد به سوالات
بدانیم كه از چه دیدگاه و منظری پاسخ می‌گوید و اینكه آیا فرد از دیدگاه تجربی به
عنوان یك مجری توسعه به منابع و توسعه نگاه می‌كند یا اینكه از لحاظ منبع‌شناسی
قوی می‌باشد و تعریفی از منابع را ارائه می‌دهد. (مهندس بالكانی)
– دانشمندان و صاحب نظران حوزه توسعه، معرفت درجه اول از
پدیده توسعه تولید كرده‌اند. كار ما تولید معرفت درجه دوم می‌باشد. در واقع معرفت
تولید شده را آسیب‌شناسی می‌كنیم كه فراتر از بازگویی صحبت‌های آنها می‌باشد.
تولید معرفت درجه دوم فراتر از كار مصاحبه می‌باشد اما می‌توان این هدف را در
مصاحبه‌ها گنجاند و دانش تولید كرد. برای دستیابی به این هدف باید بررسی كرد كه
دانشمندان از چه منظری نظریه توسعه را ارائه كرده‌اند و آسیب نظریه‌پردازی آنها چه
بوده است. (مهندس اسدی)
– افراد زیادی وجود دارند كه بر روی توسعه به ویژه توسعه
ایران كار كرده‌اند، گفتگو این امكان را به ما می‌دهد كه با مجموعه نظریه‌های نظریه‌پردازان
آشنا شویم و ما می‌توانیم اندیشه و جوهره ذهن آنها را استخراج كنیم. در این
گفتگوها بازتولید علم صورت می‌گیرد و نباید انتظارمان از خروجی گفتگوها زیاد بالا
باشد. نكته دیگر كه در بحث گفتگو باید مدنظر داشت این است كه برای ماDocument
تولید می‌شود و ما با توجه به صحبت‌های آنها می‌توانیم
مقاله‌های جدید بنویسیم. (دكتر ناظری)
– مهندس بالكانی ۵ فاز مصاحبه را به شرح ذیل بیان
نمودند:
۱-
پیش‌مصاحبه
(طراحی سوالات، تعیین افراد، ارتباط با افراد و …)
۲-
مصاحبه
۳-
پیاده‌سازی مصاحبه‌ها
۴-
جمع‌بندی و
جمع‌آوری
۵-
اقدامات مربوط
به نشر
در ادامه جلسه هر یك از اعضاء با توجه به رشته تخصصی خود
افراد منتخب خود را برای مصاحبه را به شرح ذیل بیان نمودند:
دكتر ناظری: دكتر
ازكیا (جزء
اولین نفراتی كه در جامعه‌شناسی توسعه روستایی از انگلیس فارغ‌التحصیل شده‌اند)،
آقای غفاری (دانشیار دانشگاه تهران)، دكتر عباس كاظمی (جامعه‌شناسی فرهنگی)، دكتر
فكوهی، دكتر عبدالهیان (مدیرگروه ارتباطات دانشگاه تهران)، داریوش آشوری، داریوش شایگان، دكتر سعیدرضا عاملی (رئیس
دانشگاه مطالعات جهانی، روحانی روشن فكر مسلط در بحث توسعه)، آقای خاتمی (نظریه
گفتگوی تمدن)، معتمدی‌نژاد، دكتر ژاله شادی‌طلب، دكتر نراقی، دكتر تقی آزاد.
مهندس اسدی:
دكتر غنی‌نژاد، طبیبیان، رنانی، راهفر، فرشادمومنی، مسعود نیلی، مشایخی، دكتر
رمضانی، دكتر ستاری‌فر، تاجیك، مقصود فراستخواه، سریع‌القلم، یوسف اباذری، دكتر
احمد میدری، دكتر الواری، دكتر احمدپور و دكتر فیض بخش (پایه‌گذاران كارآفرینی در
ایران)، دكتر طالبی (نویسنده كتاب نظریه عمومی كارآفرینی).
دكتر نوری: فرهادنیلی
(دانشگاه تهران)، دكتر حسن سبحانی، دكتر محمود متوسلی (دانشگاه تهران)، دكتر ابوالقاسم
مهدوی، دكتر خوش‌چهره (مسلط بر برنامه‌ریزی توسعه قبل و بعد از انقلاب)، كمیجانی،
دكتر نوبخت، محمد مالجو، به كیش، دكتر مسعود درخشان، دكتر عادل پیغامی، دكتر میثم
موسایی، دكتر كاتوزیان، دكتر یداله دادگر، دكتر طیب‌نیا، دكتر جعفرخیرخواهان، دكتر
رزاقی، دكتر دژپسند، دكتر میرمعظی، دكتر زهرا افشاری (دانشگاه الزهرا)
دكتر حداد: سریع‌القلم،
دكتر قوام، ساعی، موثقی (متمركز توسعه)، محسن رنانی (آسیب‌شناسی توسعه ایران)، سیف‌زاده،
فرشاد مومنی، جلائی‌پور، تاجیك (ضدتوسعه)، حسین‌علی نوذری، رئیس دانا، محسنیان راد
(آسیب‌شناسی تحولات اجتماعی ایران)، معتمدی‌نژاد، ناصر شرافت جهرمی (رئیس دانشكده
اقتصاد دانشكاه تهران)،
در ادامه از فهرست منابعی[۱]
كه دربرگیرنده اسامی صاحب‌نظرانی كه در ۱۵۰ سال اخیر بر روی توسعه كار كرده‌اند و
یا كتاب نوشته‌اند، با توافق اعضاء افراد ذیل جهت بررسی انتخاب گردید:
ماشاءاله آجودانی (كتاب مشروطه ایرانی)، حبیب‌اله پیمان(امنیت و
توسعه در ایران)، مصطفی ملكیان، زیبا كلام، حاتم قادری، محمدعلی اسلامی ندوشن،
سعید مدنی، پروفسور مولانا، حمید عضدانلو
گروه بندی و شیوه اجرای مصاحبه
– پیشنهاد
بنده این است از بین اعضاء ۳ یا ۴ نفر را انتخاب كنیم كه متولی نهایی درآوردن كتاب
و اتمام كار باشند. ما یك تقسیم عملیاتی و برآورد اولیه داشته باشیم و با این فرض
كه خروجی منسجم ما كتاب باشد ۳ یا ۴ كتاب را در نظر بگیریم و با توجه به تقسیم‌بندی
افراد مصاحبه‌شونده در هر كتاب برای هر گروه یك سرگروه را در نظر بگیریم و بقیه
اعضا در این مصاحبه‌ها مشاركت كنند كه این كار مستلزم مشخص كردن سرگروه‌ها و نیز
افرادی كه هر یك از این سرگروه‌ها باید با آنها مصاحبه كنند می‌باشد. (دیوسالار)
– حوزه‌ها را تقسیم‌بندی كنیم و برای هر یك
از حوزه‌ها یك سردبیر قرار دهیم كه به عنوان مدیر آن حوزه ایفای نقش كند. در زیر
مجموعه ۲زیرشاخه وجود خواهد داشت یكی شاخه مصاحبه و دیگری شاخه اطلاعات كه سردبیر
حوزه ممكن است در حوزه‌های دیگر یك زیرشاخه محسوب شود كه به این طریق همه در گردش
هستند و به هم كمك می‌كنند. (مهندس بالكانی)
– یك توزیع منطقی مسئولیت‌ها باید وجود
داشته باشد و در یك كار مشترك باید بار بین همگان به طور مساوی تقسیم شود. (دكتر
حداد)
در نهایت گروه‌بندی‌ها و لیست افراد مصاحبه
شونده به ترتیب اولویت، به شرح ذیل مشخص گردید:
۱- دكتر حداد: سریع‌القلم، قوام، ساعی، تاجیك، جلائی‌پور،
سیف‌زاده، نوذری، محسنیان‌راد، شرافت جهرمی، موثق، افروغ
۲- دكتر ناظری:
فكوهی، دكتر غفاری، عبدالهیان، ازكیا، شایگان، عباس كاظمی، آزاد، خوش‌چهره، عاملی،
دكتر تنهایی، اسلامی‌ندوشن، آشوری
۳- مهندس اسدی:
غنی‌نژاد، رادفر، نیلی، رمضانی، رنانی، طبیبیان، فرشادمومنی، دكتر میدری، ستاری‌فر،
سبحانی، رزاقی، مشایخی، احمدپور داریانی
۴- دیوسالار:
معتمدنژاد، داوری اردکانی، نوبخت،
زیباکلام، فراستخواه، رضایی، الوانی، شکرخواه، جوادکاشی
دستور کار جلسه آینده:
v
طرح
سوالات افراد كارگروه و زمان‌بندی كار
