جمع بندی سلسله گفتگوهای بنیادین در باب توسعه(۱۱)
رئیس كارگروه:آقای عبدالرسول دیوسالار
شماره جلسه:سی و چهارم
تاریخ برگزاری:۱۳۸۹/۱۰/۱۵
محل برگزاری: موسسه اندیشه و پژوهش طرح هزاره
مدت زمان:۳ ساعت و نیم
حاضرین(به ترتیب الفبا):معصومه ثانی،دکتر غلامرضا حداد،بهشید حسینی، دکتر آمنه جعفری قدوسی، مهندسفرامرز داعی نژاد، عبدالرسول دیوسالار، دکترمهران شمس‌احمر،دکتر محمود فرهادی نیا،زهرا میراحسنی،دکتر مهرداد ناظری
غائبین:-
تنظیم کننده:معصومه ثانی جوشقانی
عنوان:جمع بندی سلسله گفتگوهای بنیادین در باب توسعه(۱۱)
کلیدواژه: مفهوم سازی توسعه، اصول بنیادین توسعه
چکیده:این نشست، در پایان سلسه جلسات مباحث بنیادین درباره توسعه برگزار شد که در آن آقای دیوسالار به جمع بندی سلسله گفتگوهای بنیادین درباب توسعه پرداخت و سپس اعضا درباره هر یک از اصول به بحث و تبادل نظر پرداختند.
دستور كار جلسه:
در این جلسه دستاوردها و یافته های نظری سلسله مباحث بنیادین درباره توسعه مورد بررسی نهایی و توافق اعضا قرار گرفت.
مشروح مذاكرات:
با توجه به تلاش هر یک از اعضا در جلسات پیشین جهت تبیین مفهوم توسعه، در این جلسه، آقای دیوسالار به ارائهجمع بندی نهایی از نظرات مطرح شده طی ۱۰ جلسه گذشته پرداخت و سپس اعضا به بررسی و تصویب مفاد مطرح شده،پرداختند. خلاصه موارد مطرح شده به شرح زیر است:
سلسله جلسات مباحث بنیادین درباب توسعه به دنبال طرح این پرسش ها تشکیل شدند:
۱٫مبانی، اصول و بنیادهای مشترک در خصوص مفهوم توسعه در مکاتب گوناگون توسعه چیستند؟
۲٫بنیادی‌ترین و پایه‌ای‌ترین ویژگی های مختصات مطلوب توسعه‌یافتگی ایران چیستند؟
در پاسخ به پرسشهای ذکر شده، به این مولفه ها توجه شد:
۱٫مبانی مشترک مورد اجماع، رویکرد نظری کلان کارگروه به توسعه را مشخص می سازد
۲٫منجر به همگرائی نظری شده و تعارضات مفهومی محتمل را تقلیل می‌دهد.
۳٫مبانی مشترک، بستری حداقلی جهت پژوهش در باب روابط منابع و توسعه فراهم می‌کند.
البته کارگروه به دلیل اینکه توسعه مفهومی ارزشی، هنجاری و نسبی است وگستره تفاوت در تعاریف به گستردگی باورها و ارزشهای افراد و جوامع است؛ و از آنجا که تنوع و صحت تعاریف قابل ارائه از توسعه، نیل به اجماعی سودمند در این باب را دشوار می‌سازد،از ارائه یک تعریف واحد از توسعه اجتناب کرد و تلاش نمود در مبانی و اصول مشترک توسعه به اجماع دست یابد. این اصول به شرح ذیل توسط آقای دیوسالار احصا شد و مورد بررسی اعضا قرار گرفت:
۱٫توسعه مفهومی انسان‌محور، همه‌جانبه و پایدار(جلسات ۲۷و۲۹)
۲٫توسعه به مثابه تغییر اجتماعی(جلسه ۲۵)
۳٫توسعه به مثابه یک تغییر اجتماعی ارادی.(کولکارنی)
۴٫توسعه به مثابه یک انتخاب جمعی(اپتر)
۵٫توسعه به مثابه فرایندی پویا(جلسه ۲۸)
۶٫توسعه و بهبود(جلسه ۲۸)
۷٫توسعه و مدرنیته(جلسه ۲۸)
۸٫نقص نظریه‌پردازی توسعه(جلسه ۳۱)
۹٫حرکت از تضاد به همگونگی و تعادل در توسعه
۱۰٫توسعه در نقش مطالبه برخاسته از متن(هامرشولد)
۱۱٫منطقه‌گرائی الگوهای توسعه (جلسه ۳۰)
۱۲٫مطلوبیت‌گرایی در توسعه(اولسون)
۱۳٫مبنا محور بودن توسعه
۱۴٫پایداری توسعه
۱۵٫توسعه پدیده‌ای چندعلتی(آدلمن)
۱۶٫افزایش ذهن‌گرایی همزمان با تعمیق توسعه
۱۷٫محیط‌گرائی و آسیب‌پذیری توسعه
۱۸٫فراروایتی بودن توسعه(جلسه ۳۳)
نقد و نظر:
پس از یک ارائه مختصر اصول و مبانی توسعه به عنوان ماحصل سلسله مباحث بنیادی در باب توسعه، اعضا ضمن توافق کلی بر روی گزاره های مطروحه در موارد زیر به تبادل نظر و تصمیم گیری پرداختند.
۱٫پیشنهاد شد درحین مطالعه دوباره هر یک از گزاره ها آنها به رای گذاشته شوند.(حسینی، حداد، دیوسالار، ناظری، شمس احمر).
۲٫خانم میر احسنی به دلیل نیاز به دخیل بودن عنصر تخصص در یک رای گیری علمی در خصوص این گزاره ها نسبت به این شیوه از تصویب مخالفت کرد.
۳٫ترکیب و ترتب اصول مطرح شده سازواری مناسبی ندارد وضروری است پس از اتمام مجددا مرتب گردند.(شمس احمر، میراحسنی، حداد)
۴٫این گزاره ها هم ارزش هستند و نه سلسه مراتبی. عدم ارتباط سازوار بین آنها نیز به دلیل عدم ارتباط سازواره بین جلسات بوده است.(دیوسالار)
۵٫در طرح موارد می بایست تقدم و تاخر منطقی را رعایت نمود. و نیز در تقسیم بندی گزاره ها می بایست آن ها را بر اساس مبانی فلسفی، کلید واژه ها، اصول و مبانی، اهداف، مقیاس ها و موانع دسته بندی نمود.(داعی نژاد)
۶٫برخی از اعضا بر این نکته تاکید داشتند که پیش از این در مباحث متعدد توافق شد که هدف توسعه انسان است و می بایست سایر قیود در تعریف هدف توسعه حذف شود.(فرهادی نیا، جعفری، حداد).
۷٫گروه دیگری از اعضا بر به رسمیت شناختن هویت طبیعت و محیط در بستر نظری پست مدرنیسم تاکید می کردند.(ناظری، دیوسالار، حسینی)
۸٫همه جانبه بودن و پایداری مبحثی متفاوت و قابل طرح در بند جداگانه ای است.(حداد، داعی نژاد، جعفری)
۹٫می توان در مورد رابطه انسان و طبیعت از مدل فهم دیالکتیک استفاده کنیم.(ناظری، دیوسالار)
۱۰٫گروهی با عبارت توسعه به مثابه تغییر اجتماعی،- به دلیل ناهمخوان بودن تعاریف توسعه با هرنوع تغییر و حضورنداشتن نقطه عطف در این تعریف(حداد)، نیازمندی به قیدی که سمت و سوی تغییر را مشخص کند(شمس)، پیشنهاد تغییر بهینه اجتماعی(داعی نژاد، میراحسنی)- مخالف بودند.
۱۱٫گروهی با تغییر در تعریف توسعه به دلیل اشاره به فرایند گذار موافق بودند.(ناظری، میراحسنی، دیوسالار)
۱۲٫گروهی بندهای ۲و ۳ را هم پوشان خواندند(میراحسنی، شمس)
۱۳٫هر تحول اجتماعی را نمی توان توسعه خواند؛ بنابراین تعریف توسعه به فرایندی ارادی ناظر به برنامه ریزی و هدفمندی است.(ناظری، دیوسالار، شمس احمر، فرهادی نیا)
۱۴٫اگر تعریف ما از توسعه مختص به جوامع در حال توسعه باشد؛ آن گاه تعریف توسعه به تغییر ارادی صحیح است اما در صورت تعریف عام توسعه، با توجه به اینکه فرایند توسعه نتیجه فعالیت های استعماری کشورهای توسعه یافته در قرون گذشته بوده است، این تعریف درست نیست.(حداد، ثانی)
۱۵٫گروهی با مفهوم توسعه به عنوان انتخاب جمعی موافق بودند. جامعه ای که ارزشهای توسعه را نپذیرد آن را نمی پذیرد.(دیوسالار، ثانی،حداد) و بر پذیرش جمعی صحه گذاشتند.(جعفری، حداد، شمس احمر)
۱۶٫گروهی در مورد عبارت بالا تشکیک کردند. و انتخاب جمعی را انتخاب نمایندگان مردم یا گروه دانستند.(فرهادی نیا)
۱۷٫در مورد عبارت انتخاب خطری وجود دارد و آن امکان مدیریت و هدایت افکار عمومی و انتخاب جمعی است.(ناظری)
۱۸٫عبارت فرایند در خود مفهوم پویایی را دارد و عبارت توسعه فرایندی پویا است اشتباه می باشد.همچنین ممکن است فرایند در دور تعریف شود. بهتر است این عبارت به این شیوه تصحیح شود: توسعه فرایندی رو به بهبود است.(شمس احمر، فرهادی نیا).
۱۹٫دانش واژه توسعه به پدیده ای مدرن اشاره دارد.( حداد، دیوسالار، ثانی)که لزوما در انحصار مدرنیته قرار نمی گیرد.(حداد)اصول مدرنیته یکی از موتورهای متحرک در فرایند توسعه است ولی منحصر به آن نمی شود. نسبت بین توسعه و مدرنتیه مثل نسبت فیزیکی نیوتن به کل دانش فیزیک است. (شمس احمر)
۲۰٫آیا اساسا مدرنیته قابل دسته بندی در مبانی توسعه است. تاکید بر رابطه مدرنیته و توسعه سابقه توسعه محسوب می شود و نه مبنای توسعه. (داعی نژاد). فرایند توسعه از ابتدای تاریخ بوده است و محدود به دوران مدرنیته نمی شود.(فرهادی نیا)
۲۱٫فرایند توسعه خواهی در دوران قبل از مدرنیته مسبوق به سابقه نبوده است و بنابراین در این بخش تفکر توسعه به عنوان یکی از مبانی و اصول توسعه می بایست مد نظر قرار گیرد.(دیوسالار)
۲۲٫گزاره ۸ مبتنی بر نقص نظریه های توسعه مورد توافق همه بود.
۲۳٫توسعه برون زا نیست و به واسطه خواست و مطالبه اجتماعی شکل می گیرد.(دیوسالار)
۲۴٫توسعه به دلیل ناآگاهی اجتماعی نمی تواند درون‌زاباشد.(میراحسنی)
۲۵٫می توان توسعه بومی را در کنار مفهوم جهانی لحاظ شود.(ناظری، حداد، شمس احمر). که البته باید بومی سازی را لحاظ کرد.
جمع‌بندی:
۱٫ در این جلسه در رابطه با شاخص های ۱ تا۱۱ بررسی و تبادل نظر صورت گرفت.و این مولفه ها به شکل زیر تغییر یافتند.
۱)توسعه مفهومی انسان محور است.
۲)توسعه مفهومی همه جانبه است.
۳)توسعه مفهومی پایدار است.
۴)توسعه گونه ای از یک تغییر اجتماعی هدفمند و ارادی است.
۵)توسعه ناشی از انتخاب جمعی است.
۶)توسعه فرایندی منجر به بهبود است.
۷)توسعه به مفهوم امروزی مولود دوران مدرنیته است.
۸)نقص نظریه پردازی های توسعه
۹)توسعه حرکت از تضاد و تقابل به سوی تنوع و تعامل است.
۱۰)بومی‌گرایی الگوهای توسعه
۲٫مقرر شد اعضا نظرات تکمیلی خود را در مورد این گزاره ها برای بررسی بیشتر مرقوم نمایند.
۳٫بررسی موارد باقی مانده به جلسات آینده موکول شد.
دستور کار جلسه آینده:
۱٫بررسی الگوی مطلوب توسعه اسلامی – ایرانی در مرکز تحقیقات استراتژیک توسط جناب آقای دکتر نوبخت با عنوان مطالعات بنیادی و تحلیلی تدوین سیاست‌های کلی نظام در خصوص«الگوی مطلوب توسعه»
