بررسی نتایج حاصل از جلسه دفاعیه در شورای مدیران
رئیس كارگروه:آقای عبدالرسول دیوسالار
شماره جلسه: نشست بیست و چهارم
تاریخ برگزاری:۱۳۸۹/۷/۷
محل برگزاری: موسسه اندیشه و پژوهش طرح هزاره
مدت زمان: ۴ ساعت
حاضرین(به ترتیب الفبا): معصومه ثانی جوشقانی، غلامرضا حداد، آمنه جعفری قدوسی ، فرامرز دائی‌نژاد، عبدالرسول دیوسالار، محمود فرهادی نیا، مهرداد ناظری
غائبین: بهشید حسینی
تنظیم کننده: معصومه ثانی جوشقانی
عنوان:بررسی نتایج حاصل از جلسه دفاعیه در شورای مدیران و دعوت از آقای دکتر غلامی برای برخوداری از تجارب کارگروه توسعه ایران
مبحث پیش از دستور: بررسی ابعاد و نحوه مستند سازی مباحث مطرح شده در کارگروه۰
کلیدواژه: ایران، توسعه ملی، منابع ملی
چکیده:در این نشست، اعضا عملکرد و نتایج مطرح شده در جلسه دفاعیه شورای مدیران را بررسی کردند. همچنین پیرو توافقات صورت گرفته، ریاست کارگروه توسعه به دعوت کارگروه منابع ملی به ارائه گزارشی از مطالعات و تجارب کارگروه توسعه ایران از ابتدا تاکنون پرداختند.
دستور كار جلسه:“بررسی نتایج و دستاوردهای نشست با شورای مدیران “”دعوت از دکتر غلامی ریسس کارگروه توسعه ایران به منظور بهره مندی از تجارب مطالعاتی و عملکردی کارگروه مذکور”
مشروح مذاكرات:
۱٫مذاکرات پیش از دستور:
پیش از شروع رسمی جلسه اعضا پیرامون مستند سازی مباحث مطرح شده در کارگروه منابع ملی با هدف بسط و نشر مباحث کارشناسی مطرح شده در کارگروه به عنوان منبعی قابل اتکا برای علاقمندان و پژوهشگران و نیز برداشتن گام‌های عملی در جهت رسیدن به اهداف بنیادی و اولیه اندیشگاه از بدو تاسیس تاکنون(دیوسالار) به بحث و تبادل نظر پرداختند. نحوه مستند سازی(ناظری)، عناوین کتاب‌های حاصل ازمستندسازی مذکور(دیو سالار) نحوه تجزیه و تحلیل مباحث(رویکردها و تکنیک‌ها)(ناظری)، سنجش بار و وزن علمی چنین مستند سازی‌هایی(دیوسالار)، لزوم استفاده از ارزیابی اساتید مباحث توسعه پیش از چاپ(فرهادی نیا)، استناد و استفاده و تشریح نظریات توسعه در خلال مباحث مطرح شده و جهت تکمیل مباحث در نسخه مستندسازی شده به منظور تقویت بار علمی کتاب‌های سلسه نشست‌های کارگروه منابع ملی(جعفری) در این بحث مورد توجه قرار گرفت.
اعلام ریز مباحث در دستور جلسه:
۱)دعوت از دکتر غلامی ریاست محترم کارگروه توسعه ایران برای استفاده از دستاوردهای نظری کارگروه مذکور در بررسی نظریه های توسعه، الگوهای توسعه و ابعاد توسعه و نیز آگهی و بهره‌مندی از تجارب عملی کارگروه مذکور.
۲)بررسی و جمع بندی دیدگاه‌های طرح شده در شورای مدیران و ارزیابی اعضا از جلسه گذشته،
۳)تاثیر مصوبات شورای مدیران در جلسه دفاع از طرح توجیهی بر برنامه های کارگروه در این خصوص به این موضوع تاکید شد که با توجه به اینکه شورای مدیران به خوبی توسط اعضای کارگروه اقناع شد برنامه های کارگروه در آینده دچار انحراف مسیر نخواهد شد و به میزان اندکی تنها اصلاح مسیر به نحو مقتضی خواهد داشت.
۴)پی گیری آیین نامه ارزیابی مقاله که قرار بود آقای دکتر حداد تدوین کنند.
۵)اطلاع رسانی پیرامون نظام پرداختهای مصوب اندیشگاه به اعضای کارگروه
۲٫بررسی نشست اعضای کارگروه با شورای مدیران
در این محور مورد بررسی مباحث مطرح شده در شورای مدیران چند نکته به شرح زیر مورد توجه قرار گرفت.
۱)تعریف توسعه: دراین باره اعضا به این نکته توجه نمودند که ابتدا باید مشخص شود آیا اساسا توسعه تریف پذیر هست یا به طریق سایر امور کیفی امکان تعریف ندارد که در این صورت ورود به این بحث محلی از اعراب ندارد(حداد).همچنین در مسیر تعریف توسعه می‌توان جهت گیری‌های مشترک را در مورد تعریف ذکرکرد.(دیوسالار). و دست کم می‌بایست جهت گیری‌های مشترک را تعریف کرد. (جعفری).
۲)پایه گذاری مکتب توسعه : با استناد به مباحث صورت گرفته از آغاز تاکنون در کاگروه پیرامون امکانپذیری چشم اندازی از طرح مکتبی جدید در مطالعات توسعه و موافقتها و انتقادهای صورت گرفته در این خصوص به موارد زیر اشاره شد:
•با توجه به پرسش دکتر غلامی پیرامون تعریف مکتب از دیدگاه کارگروه منابع ملی به این موضوع اشاره شد که اگر منظور از مکتب تعریف همه چیز حول یک محور و هسته مرکزی (Nodal point) (نقطه گرهی) است به این معنا مکتب مد نظر نیست(حداد).
•همچنین پیرامون استقبال از طرح عنوان مکتب برای مطالعات مورد نظر در کارگروه توسط آقای دیوسالار و نظر مساعد برخی گروهی از اعضای شورای مدیران، اعضای کارگروه وجود چنین آرمانی را به عنوان یک عامل انگیزشی مفید دانستند اما طراحی برنامه‌ها بر مبنای آن را چندان مناسب ارزیابی ننمودند.
•در پی این مباحث با اشاره به این موضوع که اساسا تعریف مکتب از دید منتقدین و نگاه بیرونی بوده است که خصوصیات مشترک را به مثابه یک جریان فکری مستمر در مقطعی از تاریخ را در قالب جریان به هم متصل مکتب خوانده اند ؛ مکتب از نگاه کارگروه جریان فکری است که استمرار در طول زمان دارد. همچنین ایجاد علایق مشترک فکری جهت زمینه سازی مطالعات آتی مطالعات به گونه ای که حتی در صورت منحل شدن کارگروه افراد عضو همچنان در سیر مطالعات خود این ویژگی مشترک را حفظ نماید از دیگر ویژگی‌های مکتب در نظرگاه کارگروه عنوان شد.(دیوسالار)
•به هرحال با دنبال کردن اگر با استمرار یک برنامه مطالعاتی منطقی و علمی و در تبادل فکری میان اعضای کارگروه در رابطه با توسعه الگو و تئوری جدیدی را مطرح کنیم مسیر درست را به سمت درست راه پیموده ایم.(دیوسالار). در واقع موضوع اصلی محتوای مباحث انجام گرفته است.(حداد)
۳)اعضای کارگروه با صحه گذاشتن بر عملکرد قوی در دفاع از طرح توجیهی نزد شورای مدیران واکنش شورای مدیران را به این طرح مثبت ارزیابی کردند.ضمن اینکه در جهت تقویت کارگروه نکات زیر ار متذکر شدند:
•علی‌رغم مباحث قوی و بنیادی صورت گرفته در کارگروه در اسلایدهای ارائه شده به شورای مدیران این موضوع به نحو مطلوب نمایش داده نشده بود- مانند اینکه نسبت حرکت از منابع به توسعه خیلی قوی تعریف نشده بود- که علت این امر به نظر می‌رسد ناشی از آشنایی بدیهی دانستن برخی مباحث متکی بر چندین ماه تلاش و مباحث کارشناسی می‌باشد.(جعفری)که توافق شد خانم دکتر جعفری این موضوع را اصلاح نمایند.
•در این جلسه همچنین از پیشنهاد دکتر کرکه آبادی در جلسه شورای مدیران مبنی بر انتخاب عنوانی متفاوت از عنوان فعلی به عنوان دانش واژه‌ای در بر گیرنده همه ی اهداف و خواستهای کارگروه در مسیر خود –چیزی شبیه عنوان سپهر که در کارگروه سپهر استفاده می شود و گویای رابطه توسعه با ابعادی از فرهنگ می باشد.- باشد، استقبال شد. عنوانی نمادین که مجموعه فرضیات و مفروضات کارگروه منابع ملی را در حالتی استعاری و نمادین نشان دهد.(دیوسالار، داعی نژاد)
۴)با توجه به تائید کلی برنامه های کارگوه در شورای مدیران و با توجه به خروجی محور بودن این برنامه ها و نیز سیاست کلی اندیشگاه در توجه به خروجی های علمی کارگروه ها مقرر شد طبق برنامه زمانبندی شده، اعضا با اارائه الگوهای اولیه و پیش نویس‌های اولیه مقالات خود در جلسات کارگروه به دفاع از آن بپردازند. این طرح این ویژگی را خواهد داشت که:
•مقالات از ویژگی خرد جمعی و کارگروهی برخوردار خواهد شد. و پینشها و تعاملات فکری بین اعضا به پربارتر و غنی شدن مقالات منجر خواهد شد.
•حداقل تغییرات و اصلاحات را در پایان مسیر نگارش در بر خواهد داشت.(دیوسالار)
پس از موافقت اعضا بااین طرح، چهارچوب و اصول کلی زیر مورد تایید قرار گرفت.
•تاریخ ارائه الگوی نظری حدود ۴تا۶ هفته دیگر باشد.(دیوسالار). که البته پیشنهادی هم مبنی بر ارسال الکترونیکی مقالات پیش از ارائه در کارگروه صورت گرفت.(فرهادی نیا)
•مقالات امکان و انعطاف در اصلاح عنوان‌هایی را که ه پیش از این در کارگروه مصوب شده‌اند را دارند. (ناظری، دیوسالار)
•فعالیت کارگروه نباید به مثابه یک پروژه نیست بلکه هدف از این برنامه‌ها تنها تاکید بر دقت و زمان بندی است و اصلا خصوصیت محدود کنندگی و بستن مسیر یافته ها و مطالعات را ندارد.(غلامی)
۵) بررسی برنامه های نشست توسعه:
در بررسی برنامه های کارگروه در مورد نشست توسعه که در حضور دکتر ناظری انجام شد بر این نکته تاکید شد که اعضای کارگروه از دو راه ارائه مقاله و حضور در نشست، حضور پررنگی را در آن داشته باشند.
پس از تاکید دبیر نشست بر این موضوع که هدف اندیشگاه از برگزاری نشست رسیدن به و کشف ایده‌های نو و جدید است. در واقع ایده پردازی به منظور نظریه پردازی و شناسایی نظریه پردازان بالقوه مد نظر هیات علمی اندیشگاه می‌باشد.(غلامی). اعضای کارگروه در جهت هماهنگی حداکثر با این هدف به موارد زیر اشاره داشتند.
۱٫می‌توان در جلسات کارگروه به تمرین اینکه در ایده پردازی چه می‌خواهیم پرداخت.(داعی نژاد)
۲٫تعریف فاز مطالعات روش شناسی در قابل مطالعات توسعه در نشست های کارگروه. که دو مرحله روش شناسی تحقیقیدر مطالعات توسعه و نیز روش شناسی از بعد معرفت شناسی و پارادایم شناسی را در بر خواهد گرفت(دیوسالار)
۳٫ایده‌پردازی در باب توسعه
در خصوص ایده پردازی به این موضوع توجه شد که با توجه به اینکه موضوع اصلی مباحث در اندیشگاه توسعه و رسیدن به یک نقطه مشترک درباره توسعه است به نظر می‌رسد می بایست جهت گیری مشخصی درباره توسعه پیدا کنیم، اما ماهیت ارزشی، هنجاری وذهنی(نسبی)توسعه ما را دچار مشکل خواهد ساخت.(دیوسالار، حداد) وجود تعاریف مختلف نزد افراد و مکاتب گوناگون از توسعه نشان می‌دهد که در یک نگاه ماهیت شناسانه و معرفت شناسانه تعریف توسعه قابلیت قطعیت پذیری ندارد.(دیوسالار).بهتز آن است که با کنار نهادن تعاریف متعدد از توسعه فرایندهای دستیابی به توسعه یا بهبود وضعیت موجود را نقطه کلیدی کار خود قرار دهیم.(فرهادی‌نیا)پیشنهاد می‌شود که نقاط مشترک ذهنی خود را احصا کنیم و دست کم وجوه مشترک در مورد توسعه را برجسته سازیم.(جعفری)
با توجه به این مباحث در ادامه طی سلسله نشست‌هایی به تبیین مبانی بنیادین توسعه پرداخته و در این راستا از مجموعه مطالعاتی که تاکنون در اندیشگاه صورت گرفته است بهره‌برداری می‌نماید. بدین منظور در اولین تلاش رویکردهای کارگروه توسعه ایران، در مقوله توسعه را مورد بررسی تفضیلی قرار می‌دهیم.
در واقع به سبدی از معیارها برسیم که مفروضات و بدیهیات توسعه را در نظر بگیریم.(شمس احمر). که با اشاره به مباحث ابتدا تاکنون در کارگروه منابع ملی اشاره شد با انتخاب تعریف به غیر و غایت از توسعه که مورد توافق اعضا می‌باشد و مدل سیستمیک در مطالعات توسعه مسیر توسط کارگروه هموار شده است.(دیوسالار و شمس احمر). در پایان خاطر نشان شد که بررسی تعامل بین مفهوم توسعه و منابع ملی نقطه کلیدی تاسیس کارگروه توسعه و منابع ملی بوده است.(غلامی)
۴٫مروری بر کارگروه توسعه(شروع، تداوم، آینده)
در سالهای نخستین تاسیس اندیشگاه، تلاش شد با ایجاد کارگروه های مختلف ضمن بسیط کردن موضوعات مرتبط با توسعه دست به انتخاب و گزینش از میان یافته‌ها و خروجی های گوناگون بزنیم. (غلامی) در واقع با ایجاد مباحث مختلف میان دغدغه داران توسعه نگاهها به سمت توسعه ار تدقیق نماییم.(دیوسالار).با توجه به مفروضات پس ذهنی هر یک از اعضا که بر تحلیل‌ها و قضاوتهای آنان سایه می اندازد نیاز به داشتن معیارهایی برای انتخاب معیارهای اصلی مسیر توسعه داریم. به نظر می رسد در انتخاب مسیر چند روش وجود داشته باشد:
•با استفاده از مطالعات تطبیقی از روشها و معیارهای کشورهای توسعه یافته استفاده کنیم.
•نگاهی چشم اندازی در مهندسی توسعه داشته باشیم.
•از طریق تحلیل و نقد گذشته معیارهای پلکانی استخراج نماییم
•غایت گرا نباشیم و فرایندگرا باشیم.
رویکرد اندیشگاه از ابتدای تاسیس تلاش برای محقق شدن سند چشم انداز بوده است. در ابتدای تاسیس اندیشگاه از نظریه سپهر دکتر کرکه آبادی که نظریه ای فرهنگ محور است و بر این مبنا تدوین شده که عدم هماهنگی بین لایه های ۶ گانه فرهنگ توسعه نیافتگی می‌آفریند، و در مسیر توسعه یافتگی می بایست هماهنگ کردن و همراستا کردن این لایه هدف قرار گیرد مد نظر بود. در نظریه سپهر دو مقوله شناخت وضع موجود و تغییر فرهنگی منجر به توسعه محور مطالعات است. کارگروه توسعه ایران با ایراد انتقاداتی به نظریه سپهر پا به عرصه وجود نهاد. به این ترتیب تارنیب ماموریت اولیه خود را ار شناسایی نظریات درباره توسعه و به ویژه توسعه نیافتگی ایران قرار داد که منجر به مروری بر نظریات توسعه در قابل ارائه پاورپوینتی این مبحث شد.( این ارائه به دست اعضای کارگروه منابع ملی رسیده است.)
پس از این مرور نظری نتایج زیر حاصل شد:
•صرفا فرهنگ محوری مسیر کاملی برای رسیدن به فهم از توسعه وتوسعه نیافتگی و تبیین و ارائه راهکار در این زمینه نیست.
•درون نظریه‌ی سپهر هیچ معیار تجویزی برای توسعه نیست.
•بخش زیادی از کارهای تئوریک موجود در تبیین توسعه یافتگی ایران تک علی نگرانه و از ان رو تقلیل گرایانه هستند.
بر اساس اسن مطالعات پیش فرض کارگروه بر این امر قرار گرفت که کارهای انجام گرفته در تشخیص از توسعه نیافتگی ایران عمیق و جامع نبوده و این عدم انسجام در حوزه عمل هم به چشم می‌خورد. در واقع نه نظریه ای با انسجام درونی وجود داشته و نه در حوزه اجرا به همین نظریه ها به طور کامل اتکا شده. در حقیقیت در حوزه اجرا هم از میان مولفه های گوناگون این نظریات گزینشی عمل شده است.پیش فرض بعدی عدم انسجام در حوزه برنامه و مسیر توسعه بود.
در بررسی مسیر کارگروه توسعه ایران تا به امروز این سوال مطرح شد که آیا آسیب شناسی مسیر توسعه ایران توسط کارگروه نگاهی تاریخی داشته است؟(ناظری).پاسخ این سوال آن است که آسیب شناسی مسیر توسعه با نگاهی تاریخی کل ۶۰ سال حضور برنامه توسعه را مد نظر محور مطالعاتی خود قرار داده بود.
بنابراین بر اساس این یافته ها، کارگروه توسعه ایران مسیر خود را مشخص نمود و هدف را تلاش برای تجویزی سازگار و منسجم قرار داد که مسیر اجرایی منسجمی را نیز طراحی نماید. بنابراین تلاش شد از متاتئوری استفاده شود و طرحی بر اساس تشخیص‌های مختلف تدوین گردد.
دکتر غلامی در پاسخ به این پرسش که معیارهای تشخیص کدامند؟(شمس احمر) با شرحی از مباحث مطروحه در کارگروه توسعه در این باره معیارهای مد نظر کارگروه را به شرح زیر برشمردن:
•سازگاری درونی نظریه که منجر به مباحثی در خصوص چکونگی ارزیابی سازگاری درونی نظریه شد.
•بررسی فرانظریه ای.
پس از گزینش شاخص‌ها کارگروه توسعه بر این نظر بوده که پس از یک تشخیص جامع می‌بایست به حوزه مدیریت استراتژیک به منظور تجویز مسیر درست توجه نمود. به این منظور کارگروه مذکور پس از آسیب شناسی نظریات توسعه، معیارهای ارزیابی نظریات را بررسی کردند و روی روش های فرانظریه پردازی تمرکز نمودند و مکانیسم فرانظریه پردازی بررسی شد. و در نهایت تلفیق نظریات انخاب شد. معیار و الگوی کار در این مورد کارهای تلفیقی جامعه شناسانه، یا نظریات جامع اقتصادی بود که در نهایت از روشهای تلفیقی جامعه شناسانه استفاده شد.
با عبور از این مرحله،پس از ارزیابی کلی، نظریات درباره توسعه نیافتگی ایران در محک معیارهای بالا قرارگرفت و بحث دسته بندی نظریه ها مطرح شد.دو راه مختلف برای این امر وجود دارد: ۱) بر اساس مکاتب توسعه نیافتگی ایران(یعنی نظریاتی که روی توسعه نیافتگی اتفاق نظر داشته باشند.). ۲)استفاده از دسته بندی پارادایمی. در پایان این مسیر هردو دسته بندی در کارگروه پدید آمد.
مرحله بعد تست معیارهای ارزیابی نظریات بود. از میان نظریات گوناگون نظریه “شاه، خدا، رعیت”انتخاب شد. پس از نتایج حاصل از این مراحل بر استفاده از دسته بندی نظریات با معیار پارادایمی توافق صورت گرفت و نظریات بر اساس آن ارزیابی شدند. استفاده از پارادایم کوانتومی که ذیل آن نظریه جدیدی درباره توسعه ایران وجود نداشت اولین تلاش برای جمع بندی نظریات و ارائه نظریه جدید در این حوزه بوده است. به موازات این مرحله کار مطالعاتی پشتیبانی هم در خارج از اندیشگاه و به سفارش مجمع تشخیص مصلحت صورت می‌گرفت که اعضای کارگروه را در جدیت در مطالعه تشوی و امیدوار به دستاوردهای اجرایی می‌نمود. که در نهایت این طرح به سرانجام اجرایی نرسید. پس از این یاس اداری و اجرایی کارگروه توسعه با احیای توان و اراده خود در جهت فعالیت در مسیر توسعه دوباره به سمت نظریه پردازی بازگشت.
در این مرحله تلاش شد از پرتو افکنی نظریات گوناگون استفاده شود. سوال اصلی در این مرحله در کارگروه همچنان چگونگی ایجاد تلفیق بین نظریات گوناگون بود. در تلفیقی مفهومی پس از بررسی های مختلف از روش نهادگرایان جدید و داگلاس نورث استفاده شد. دلیل استفاده از این الگو آن بود که کارگوره امیدوار بود بتواند از این طریق چهارچوب تحلیلی ارائه دهد که نگاه کلان به توسعه داشته باشد. الگوی هزینه- مبادله و حقوق مالکیت که درکارگروه استفاده می شده است از تولیدات این مرحله مطالعاتی است. از سوی دیگر از آنجا که هرکدام از نظریه های موجود مربوط به مرحله ای تاریخی بود ولی جامع نگری زمانی نداشت(ماقبل خود را توضیح نمی‌داد) و نیز توانایی توضیح پویایی‌ها را در طول تاریخ نداشت، از توان توضیحی مد نظر کارگروه برخوردار نبودند. به این ترتیب با توجه به آنکه هدف کارگروه در نظر گرفتن همه مقاطع زمانی بود از نظریه آشوب استفاده شد. یافته های این مرحله هم نشان داد که بخش زیادی از نظریات توسعه نیافتگی پس از عبور از مرحله تبیین مرحله تجویزی ساده انگارانه یا غیر دقیقی دارند. این مرحله از بررسی ها چنانکه اشاره شد همزمان شده بود با تدوین برنامه ۵ ساله چهارم توسعه که پس عدم اعتنا به کارهای نظری کارگروه در بخش پیشنهاد برنامه کارگروه به سمت بررسی تلاش های نخبگی در جهت توسعه در طول تاریخ توسعه ایران و آسیب شناسی آن متمایل شد. در نهایت با این فهم از مجموعه تجارب گذشته کارگروه به این نتیجه رسید که تاکنون تلاش هایش در حوزه توسعه بر اساس تئوری بازی ها یک بازی باخت – باخت بوده است. و برای تبدیل این وضعیت به یک بازی برد – برد، الگوی ابربازی را طراحی نمود.
در پاسخ به این سوال که از نظریه آشوب چگونه استفاده شده است؟(شمس احمر)آقای غلامی با تشریح اینکه با استفاده از مفهوم نقاط جاذب در نظریه آشوب سعی در نظر گرفتن عامل پویایی- زمان شده است. به این ترتیب که جاذب ها به منزله بزنگاهی در توسعه ایران هستند که در طول تاریخ تکرار می‌شوند. همچنی با توجه به نظریه آشوب کارگروه تلاش کرد حلقه های بازخورد مثبت و منفی را در کنار شناسایی بازیگران مسلط در توسعه ایران کشف کند. حلقه های بازخورد مثبت آنهایی تعریف شدند که شکاف را بیشتر می‌کردند و حلقه های منفی آنهایی تعریف شدند که شکاف را کم می کردند. بازیگران مسلط در این عرصه نیروهای خارجی و دین تعریف شدن. که موضوع بررسی فعلی کارگروه توسعه ایران می‌باشند.
درپاسخ به این سوال که آیاتئوری بازی ها جایگزین نهادگرایی جدید شده (حداد) آقای غلامی توضیح داد که این تئوری جایگزین طرح ریزی استراتژیک شده است نه استفاده از روش نظریه پردازی نهادگرایان جدید. همچنین در پاسخ به این موضوع که آیادر بررسی های آسیب شناسانه خود در قالب تئوری بازیها و نظریه آشوب آیا به قشر بندی اجتماعی توجه شده است یاخیر؟(ناظری) تاکید بر ابزیگران مسلط در این بازی را به دلیلی بر توجه به قشربندی های اجتماعی دانست.
5. مباحث پایانی:
در پایان کارگروه ضمن درخواست از کارگروه توسعه برای استفاده از نتایج بررسی های این کارگروه به بحث پیرامون یافته ای نظری خویش در این مورد پرداخت.
یکی از موضوعات مورد بحث همچنان تعریف توسعه و طراحی الگوی توسعه بود. در حالیکه این موضوع طرح شد که اساسا می‌بایست این موضوع مشخص شود که کارگروه منابع ملی آیا به دنبال تعریف توسعه ایران است یا توسعه و آیا اساسا به دنبال تعریفی بومی از توسعه است یا بومی سازی الگوی توسعه ؟ از آنجا که بومی سازی علوم اجتماعی به دلیل ماهیت هستی شناسانه آن اساسا ناممکن است با وجود آنکه تردیدی وجود ندارد که نظریات موجود قوم مدارانه اند اما به دلیل ساخت غربی علوم اجتماعی، علوم اجتماعی شرقی یا جزیره ای نمی توان داشت. راهکار در این زمینه این است که در توسعه هم مانند همه مفاهیم در علوم اجتماعی بنیانهای فلسفی وجود دارد : این بنیان ها عبارتند از :
•بحث توسعه یک بحث progressive است و این نگاه به توسعه را از حیطه سنتی و نیز پست مدرن خارج می کند.
•انسان می‌تواند در دنیا تغییر ایجاد نماید.
بنابراین می بایست با استفاده از برهان خلف که توسعه چه چیزی نیست؟ مثلا فقر، بی‌سوادی، و استبداد در دایره شمول توسعه نیست به معیارهای مورد اجماع و قدر متقن برسیم و تعریفی کلان از توسعه ارائه بدهیم. از جمله با توافق بر اینکه توسعه یک نقطه نیست(فرهادی نیا) می توان توسعه را ارتقا آگاهی، توانمندی و رضایتمندی فرد تعریف نمود . که در این تعریف معیارهای نسبی بودن.ارزشمندی ،توزیع رعایت شده است.(حداد).بر اساس این مباحث در نهایت می توان به سمت استحصال دکترین توسعه حرکت کنیم . و لغت دکترین از این بابت انتخاب شده است که جنس اصول را دارد و نیز مقطع زمانی را در خود دارد.(دیوسالار)
اعضا کارگروه با توجه به تجربه ناکامی کارگروه توسعه در تجویز راه حل به سیاستگذاران توسعه در کشور به دو موضوع توجه نمودند.اینکه آیا اساسا نیازی به حوزه های نظری در متن کار اجرایی احساس می‌شود یا خیر آیا سوایل طرح شده یا خیر؟و با تکیه بر اینکه دغدغه حاکمان امنیت محوری است نه توسعه محوری و منافع این گروه با منافع پیش گیری کنندگان از توسعه هم سو است مسیر مطالعاتی را مورد انتقاد قراردادند.(شمس احمر). گروهی دیگر با تشریح اینکه در حوزه رشد و توسعه دو نگاه نیاز محور ی و قابلیت محوری به چشم می خورد (دیوسالار) و ارزیابی حضور اندیشگاه در تاریخ توسعه ایران به عنوان ابزار تولید نیاز به توسعه و بازوی قابلیت محور(فرهادی نیا) بر قائل شدن نقش تاریخی و در نتیجه مقید نشدن به زمان و مکان(نیاز محوری) تاکید کردند.. همچنین موضوع دیگری که چالش و تضارب آرا را در این جلسه به دنبال داشت غیر سنتی و غیر پست مدرن دانستنن مفهوم توسعه بود. در واکنش به این بحث این موضوع مطرح شد که تعریف توسعه با مفهوم توسعه پست مدرن دچار تناقض نیست و تعاریف و رویکردهای پست مدرن را نمی توان در قالب مباحث ضد توسعه گنجانید و همچنین توسعه به ویژه در مباحث جدید ضد توسعه نیست.(ناظری)اما در همین زمینه خاطر نشان شد که برای رسیدن به توسعه می بایست علاوه بر نیاز محور بودن باید به تجربه ای اجتماعی و فردی توجه نمود. برای توسعه می بایست بنیانهای ذهنی- معرفتی در میان افراد و در بستر ذهنی افراد وارد شود تا اندیشه توسعه یافته وارد جامعه شود.در بذر بنیانهای ذهنی – معرفتی جامعهه نیاز به تحول و دگر دیسی است.(حداد)
جمع بندی:
در بحث توسعه ابتدا می بایست به تعریف اصول و بایدها به عنوان دکترین توسعه پرداخت.
تولید سوالها و احصای آنها اهمیت کلیدی دارد.
رسیدن به فصل مشترک در مباحث ماهیت شناسانه اهمیت دارد.
دستور جلسه آینده: بررسی نتایج و آموخته ها از گزارش عملکرد کارگروه توسعه ایران
