بررسی طرح تحقیق کارگروه منابع ملی(۱)
نام کارگروه: توسعه و منابع ملی
رئیس كارگروه: آقای عبدالرسول دیوسالار
شماره جلسه:۱
تاریخ برگزاری:۶/۱۱/۸۸
محل برگزاری: موسسه اندیشه و پژوهش طرح هزاره
مدت زمان:۲
حاضرین(به ترتیب الفبا): سمیه جوانمردی، حسن حاج قاسم، عبدالرسول دیوسالار، عبدالرحیم كركه آبادی
غائبین: –
تنظیم کننده: سمیه جوانمردی
عنوان:بررسی طرح تحقیق کارگروه منابع ملی(۱)
کلیدواژه:توسعه، ایران، منابع ملی
چکیده:در این جلسه پس از ارائه طرح تحقیق کارگروه توسط مدیر کارگروه، به بحث و نظر بر مفهوم «منابع طبیعی» به عنوان مهم ترین کلید واژه در این کارگروه پرداخته شد.
مذاكرات :
جلسه با ارائه طرح پیشنهادی کارگروه توسط آقای دیوسالار آغاز گردید و در ادامه ، حاضرین به بحث و نظر بر مفهوم «منابع طبیعی» به عنوان مهم ترین کلید واژه در این کارگروه پرداختند که پس از بیان اجمالی رئوس طرح کارگروه، به خلاصه ای از مذاکرات اشاره خواهد شد.
-مروری بر طرح تحقیق کارگروه:
طرح کارگروه در ذیل سرفصل های زیر تنظیم شده است:
-بیان مسأله:
مساله اصلی پیش روی کارگروه منابع طبیعی این است که به منظور مشارکت و هم افزایی موثرتر منابع طبیعی در جریان توسعه کشور چه راه حل های خلاقانه، نوآورانه و مبتنی بر دانشی را می توان در اختیار بخش های مختلف تصمیم گیری، تصمیم سازی و اجرایی کشور قرار داده و بدین ترتیب زمینه تسهیل و تسریع توسعه ملی و تحقق چشم انداز را فراهم آورد.
-اهداف:
جانمایی و معماری جایگاه منابع طبیعی در نظریه و چارچوب کلان توسعه ملی، ارزیابی و تحلیل نقش منابع طبیعی و عرصه های آن به عنوان یک پیشران(Push) یا کشنده(pull) در توسعه ملی و طراحی جهت گیری کلان ملی متناسب، ارزیابی و نقد منصفانه و علمی راهبردهای توسعه مبتنی بر منابع طبیعی و طرح ریزی های راهبردی صورت گرفته جهت توسعه عرصه های مختلف منابع طبیعی، شناسایی و تعریف مزیت های نسبی منابع طبیعی و عرصه های آن و پیشنهاد راه حل های عملیاتی مبتنی بر آن
-پرسش های کارگروه: که به دو دسته پرسش های نظری و عملی تقسیم شده اند. این مجموعه شامل اهم پرسش هایی هستند که کارگروه در پی پاسخ بدان ها می باشد:
پرسش های نظری:
۱٫تعریف جامع منابع طبیعی چیست و منابع طبیعی شامل کدامین عناصر بوده و چه دامنه ای را در بر می گیرد؟
۲٫منابع طبیعی در نظریات توسعه به چه شکل مورد توجه قرار گرفته اند و اساسا آیا رابطه میان نظریات توسعه و منابع طبیعی به گونه ای است که بتوان به الگوی توسعه ای مبتنی بر منابع طبیعی دست یافت؟
۳٫سرشار بودن کشورها از منابع طبیعی چه نقشی را در طراحی الگوی توسعه آنها ایفا می نماید و آیا وجود منابع طبیعی فراوان عاملی منفی در توسعه یافتگی محسوب می شود و یا الزامی اجتناب ناپذیر؟
-پرسش های کاربردی(عملی)
۱٫تجربه عملی موفق سایر کشورها در بهره برداری بهینه از منابع طبیعی و مشارکت موثر آن در نظام توسعه (نظیر آمریکا، روسیه،نروژ،ایسلند) و ناموفق برخی دیگر (همچون نیجریه، کنیا، عراق) بیانگر چه نکاتی است؟
۲٫الگوی بهینه مواجهه با منابع طبیعی موجود در کشور چیست؟ کداکیک از رویکردهای سلبی یا اثباتی را باید برگزید؟ آیا منابع طبیعی را باید پیشران توسعه یا کشنده توسعه به حساب آورد؟
۳٫مزیت های نسبی عرصه های مختلف منابع طبیعی در ایران که به عنوان اولویت محسوب شده و نقش پیشران را در توسعه ملی ایفا می نمایند چیستند؟
۴٫سناریوهای مختلفی که می توان بر پایه حضور منابع طبیعی در الگوی توسعه ملی تعریف نمود چیستند؟
۵٫آسیب ها و چالش های راهبردی توسعه منابع طبیعی و الگوی نقش آفرینی آن در توسعه ملی چیست؟
بر مبنای اهداف و پرسش های فوق، الگوی مفهومی تحقیق و یا به عبارتی دقیقتر، نقشه راه کارگروه به نحوی که نشان دهنده توالی مفهومی مراحل اجراء طرح فوق باشد، نیز تهیه و تنظیم گردید. و در پایان ساختار پیشنهادی کارگروه متشکل از زیرگروههایی چون گروه جغرافیا، گروه محیط زیست، گروه انرژی، گروه نیروی انسانی و میراث فرهنگی و …. نیز ارائه شد.
– تدقیق مفهوم «منابع طبیعی»
با توجه به اهمیت مفهوم «منابع طبیعی» در این کارگروه و با تشخیص درست این نکته از جانب حاضرین در جلسه، در ادامه جلسه سعی شد با واکاوی این مفهوم مشخص شود که در این کارگروه چه تعریف عملیاتی از این مفهوم ارائه می شود و به بیان ساده تر، قصد بررسی چه چیزی را داریم. در این ارتباط نظرات زیر ارائه گشت:
۱٫هدف از تشکیل این کارگروه، بررسی موارد و موضوعاتی است که در لایه تکنولوژی مدل سپهر جای می گیرند و در واقع حائز بعدی سخت افزاری می باشند. به عنوان مثال می توان به موضوعاتی چون جمعیت و ترکیب جمعیتی از جمله جوان بودن آن، منابع سخت و ملموس چون نفت، گاز ، معادن و … ، منابع جغرافیایی چون کویر، کوه و … ، منابع برآمده از نیروی انسانی و سرمایه تاریخی و میراث فرهنگی اشاره داشت.(حاج قاسم)
۲٫در تعریف عملیاتی این مفهوم لازم است به این نکته نیز توجه شود که برخی موضوعات حائز ابعاد نرم افزاری نیز بوده و در نتیجه خوب است که در دیگر لایه های سپهر مورد بررسی قرار گیرند. از جمله می توان به بحث امنیت و همچنین تاریخ اشاره داشت. در این موارد لازم است سعی شود عناصر مادی موضوعات مورد نظر مورد توجه قرار گیرد. نکته بعد آنکه خوب است اساسا از نگاه کلاسیک موجود فراتر رویم و سعی کنیم مفهومی را تولید کنیم که دربردارنده کلیه معانی و تعاریف ما در این کارگروه باشد.(کرکه آبادی)
۳٫با توجه به این نظرات به نظر می رسد لازم باشد در گام نخست محتوای مطالعاتی خود را مشخص کنیم و سپس برای آن محتوا، عنوانی مناسب را انتخاب کنیم.
۴٫از مجموع مذاکرات جلسه می توان این نتیجه را داشت که می توانیم موضوعات دانش و علم، تکنولوژی و فناوری ها و امنیت را نیز در حیطه فعالیتی این کارگروه قلمداد نمائیم.
۵٫در ارتباط با نام مناسب برای محتوای مورد مطالعه، پیشنهاداتی همچون « ظرفیت ها و پتانسیل های ملی»، «منابع طبیعی» و «منابع» ارائه گردید:
۶٫به نظر می رسد واژه « ظرفیت ها و پتانسیل های ملی»، بیش از واژه «منابع طبیعی» گویای اهداف کارگروه باشد.(دیوسالار)
