تحلیل گزارش شاخص حکمرانی منابع RGI در نشست صد و بیست و سوم کارگروه توسعه و منابع ملی
کارگروه منابع ملی و توسعه در تاریخ ۱۶ تیر ماه ۱۳۹۴صد و بیست و سومین نشست از سلسله نشست های تخصصی خود را برگزار کرد.
آنچه در این گزارش می خوانید:
▪تحلیل گزارش شاخص حکمرانی منابع RGI( ارائه کننده : دکتر علیرضا اسدی)
▪ تحلیل سایر اعضاء کارگروه منابع ملی و توسعه و مهمانان حاضر در جلسه(اعضای کار گروه منابع ملی و توسعه آقایان دکتر علیرضا اسدی، دکتر عبدالرسول دیوسالار، دکتر مهرداد ناظری، دکتر مهدی نوری، مهندس فیروز بالکانی) در خصوص شاخص RGI2(شاخص RGI شاخصی است که توسط موسسه Revenue Watch institute تهیه شده است.)
مشروح مذاکرات جلسه
- شاخص حکمرانی منابع (RGI) کیفیت حکمرانی بخش منابع نفت، گاز و معدن ۵۸ کشور را اندازه گیری می کند. این ملت ها ۸۵ درصد پترولیوم، ۹۰ درصد الماس و ۸۰ درصد مس جهان را تولید می کنند که ارزش این تولیدات تریلیون ها دلار درآمد سالانه ایجاد میکند.
شاخص RGI تمرکزش بر روی منابع طبیعی زیر زمینی است. این شاخص ۴ بعد اصلی دارد که عبارتست از :
۱ وضعیت قانونی و نهادی ۲٫ گزارش دادن ۳٫ کنترل کیفیت و امنیت و۴٫ توانمند سازی محیط.
براساس این شاخص در نموداری میزان نمرات هرکشور مشخص شده و هرکدام ازآنها در ۴ گروه تقسیم بندی شده اند:
گروه مطلوب (نمره بین ۷۱تا ۱۰۰) با رنگ سبز، گروه کشور های میانه ( از نمره ۵۱ تا ۷۰) با رنگ زرد، گروه ضعیف ( از نمره ۴۱ تا ۵۰)با رنگ نارنجی و گروه کشورهای مردود (از نمره ۰ تا ۴۰) با رنگ قرمز. تنها ۱۱ کشور امتیاز بالای ۷۰ را کسب کردند و ۳ کشور در تمامی موارد شاخص نمره مطلوب به دست آوردند. از بین کشورهای مردود شده ۱۰ کشور نمره زیر ۴۰ و ۷ کشور نمره زیر ۳۰ دارند که ایران جز این ۷ کشور است. ایران براساس این شاخص پایین تر از عراق، افغانستان قرار گرفته است. در این شاخص رابطه کیفیت حکمرانی و فقر نیز بررسی شده است و گزارش نشان می دهد که در ۲۶ کشور دارای منابع غنی که در اجرای حکمرانی منابع مردود شده اند و یا بسیار ضعیفند، تعداد افراد فقیر به ۳۰۰ میلیون نفر می رسد[ که این تعداد ۵۰% از ترکیب جمعیتی آنها را شامل می شود ] که با کمتر از ۲ دلار در روز زندگی میکنند.
در مقایسه با این کشورها ، کشورهایی که در اجرای حکمرانی نسبتاً خوب بوده اند ۱۴۹ میلیون نفر [۳۲% از جمعیت] با کمتر از ۲ دلار در روز زندگی می کنند. این تعداد در کشورهایی که دارای حکمرانی مطلوبند به ۱۰ میلیون نفر کاهش می یابد [۷% از جمعیت ]. همان طور که مشاهده می کنید این گزارش نشان می دهد که بین میزان فقر و حکمرانی مطلوب منابع ارتباط مستقیم وجود دارد و از طرف دیگر ۵ کشور وجود دارند که هم دارای منابع غنی هستند و هم حکمرانی مطلوب منابع را دارند مانند برزیل، لذا داشتن وابستگی به منابع زیر زمینی مانعی برای حکمرانی مطلوب منابع نیست.( اسدی)
- این گزارش می تواند به ما کمک کند تا روند افت حکمرانی منابع در ایران را به طور دقیق بررسی کنیم حال پرسش اینجاست که چنانچه این سیر نزولی حکمرانی منابع را در کنار سیر صعودی به کارگیری منابع طبیعی زیر زمینی بگذاریم حاصلی این دو روند موازی چه چیزی خواهد بود ؟ به بیان دیگر آینده ی ترکیب این روند حکمرانی منابع و استفاده و اتلاف منابع چگونه خواهد بود؟ یکی از توصیه های گزارش این است که قرار دادهای نفتی را منتشر کنند و در اختیار عموم بگذارید جالب اینجاست که این اتفاق در زمان مشروطه رخ میداده، این قانون وجود داشته است و در پیرو این اطلاع رسانی جامعه مدنی امکان اظهار نظر را داشته و بسیاری از تحولات دوران مشروطه را رقم زده اما متاسفانه این جریان دسترسی به اطلاعات متوقف و کم رنگ شده است. نکته دیگر آنکه محرومیت و محدودیت منابع مهم مانند آب می تواند احتمال درگیری بر سر منابع در آینده را افزایش دهد. (دیوسالار )
- سیاستمداران ایرانی عموماً به تبدیل منابع به پول و توزیع پول در جامعه پرداخته اند و مردم بدون داشتن دانش کافی نیز همراه با سیستم منجر به اتلاف منابع شده اند و در این میان زمانی هم که سیستم قصد داشته تا سود منابع را به شکلی مطلوب تر توزیع کند مردم مقاومت کرده اند مانند مورد یارانه ها. باید اضافه کنم می توان با رویکرد هفت متغیر کتاب “جامعه شناسی توسعه با رویکردی به منابع” به این مساله نگاه کرد و وضعیت کنونی ایران را با توجه به این شاخص و متغیر های کتاب تحلیل کرد. سیاستمداران ایرانی عموما به تبدیل پول نفت و توزیع آن بر سر سفره مردم می پردازند در حالیکه این سیاست های پوپولیستی بر روی توسعه اثر منفی دارد زیرا باعث اتلاف منابع می شود و مردم نیز متوجه این تلاف منابع نیستند( ناظری)
- آنچه که به عقیده اینجانب در رابطه با گزارش شاخص حکمرانی منابع بسیار مهم بود، وجود ۴ بخش شاخص است که به تعریف مدیریت منابع و فهم و شناخت ما از آن بسیار کمک میکند. این گزارش نشان می دهد که در کشورهایی چون ایران مسلماً بعد از نیروی انسانی به زعم من منابع طبیعی زیر زمینی نفت، گاز استراتژی کترین و مهم ترین منابع ایران هستند. براساس این گزارش ایران با دو مشکل اصلی مواجه است یکی اینکه تعریف درست و دقیقی از منابع ملی نداریم و در مباحث مالکیتی و حقوقی منابع هم دچار مشکل هستیم. در ایران مالکیت بخش خصوصی بر منابع زیر زمینی معادل نقض منافع ملی محسوب میشود. مشکل دوم این است که با وجود این قوانین مالکیتی عملاً دست بخش خصوصی داخلی و خارجی از منابع نفت و گاز ایران کوتاه است لذا دولت متولی سرمایه گذاری و پیش برد پروژ ه های توسعه ی میادین نفت و گاز خواهد شد. دولت نیز می بایست درآمد حاصل از نفت را صرف امور جامعه کند لذا بسیاری از پروژ های توسعه میادین و یا راه اندازی آنها عملا به تعویق می افتد . بنابراین حل این مشکل نیازمند باز تعریف منافع ملی در قانون و تغییر بحث های حقوقی و مالکیتی منابع زیرزمینی است که امکان ورود سرمایه گذاران خارجی به این حوزه را پدید آورد. زیرا بخش خصوصی داخلی عملا توان و سرمایه چنین عملیات های بزرگ را در بخش نفت و گاز را ندارند و خود بخش خصوصی داخلی نیز دربسیاری از امور نیازمند حمایت دولت است. در جمع بندی کلی، نفت یک منبع استراتژیک برای ایران است و باید در کارگروه با جزییات به بررسی موضوع نفت بپردازیم به نظر می رسد که بتوانیم برپایه این گزارش و داده هایی که در اختیار داریم در نهایت شاید بتوانیم هزینه توسعه میادین، آسیب شناسی صنعت نفت ایران و تحلیل سیاسی و اقتصادی آن بپردازیم. ( قدیم)
▪لازم میبینم که به مفهومی به نام وابستگی به مسیر (pass dependence) اشاره کنم به این معنا که نمی توان به راحتی یک سیستم را تغییر داد مگراینکه شوکی به آن وارد شود این که ماهیت این شوک چیست و چگونه رخ می دهد موضوع دیگریست. در حال حاضر حاکمیت ازاین سیستم ناکارآمد حاکم بر منابع ، منافع خودش را به دست می آورد از طرف دیگر کنشگران داخل وزارت نفت هم با این سیستم ناکارآمد درآمدهای خوبی دارند بنابراین تعادلی میان سیستم و بروکراسی ناکارآمد و بازیگران و کنشگران به وجود آمده که منجربه بقا این روند شده و چون سیستم در حالت و وضعیت ناکارآمد خود به تعادل رسیده است، در انتخاب های خودش دچار قفل شدگی است ، یعنی تنها میان گروه های ذینغع جابه جایی صورت میگیرد عده ای میروند و عده ی دیگری که منافع آنها در سیستم تامین میشود جای آنها را می گیرند. آنچه که در حقیقت پرسش است این است که آیا می توان این سیستم ناکارآمد را از تعادل خارج کرد؟ ( اسدی)
▪متاسفانه بحث اتلاف منابع بسیار جدی است و بحران محیط زیستی در ایران بسیار مهم است در حال حاضر که با کمبود آب و منابع آبی مواجه هستیم و دربسیاری از مناطق مهاجرت های اجباری به خاطر نبود آب صورت گرفته است که تبعات اجتماعی و اقتصادی زیادی برای جامعه خواهد داشت. بعد از بحران آب بسیاری از کارشناسان به بحران نشست خاک در ایران اشاره کرده اند.(رجبی)
