جلسه ۲۰

نام کارگروه:توسعه و منابع ملی

رئیس كارگروه:آقای عبدالرسول دیوسالار

شماره جلسه:۲۰

تاریخ برگزاری:۱۳۸۹/۵/۲۷

محل برگزاری: موسسه اندیشه و پژوهش طرح هزاره 

مدت زمان:۳ ساعت 

حاضرین(به ترتیب الفبا): حسن حاج قاسم، غلامرضا حداد، آمنه جعفری قدوسی، سمیه جوانمردی، فرامرز دائی‌نژاد، عبدالرسول دیوسالار، محمود فرهادی نیا، مهرداد ناظری

غائبین: مهران شمس‌احمر

تنظیم کننده:سمیه جوانمردی

عنوان:تكمیل طرح توجیهی كارگروه

کلیدواژه: ایران، توسعه ملی، منابع ملی

چکیده:در این نشست، با هدف تكمیل اسلایدهای خالی طرح توجیهی، موضوع زیر مورد بحث و بررسی قرار گرفت:

۱٫اصول و سیاست های كارگروه

در كنار این موضوعات، موارد زیر نیز مورد بحث قرار گرفت:

۱٫طرح دكتر فرهادی نیا در موضوع رابطه منابع ملی و توسعه ملی

۲٫تقدم و تأخر تعریف توسعه و منبع ملی نسبت به یكدیگر

در این جلسه موارد زیر طرح و مورد نقد و بررسی قرار گرفت:

۱٫اصول و سیاست های كارگروه

در كنار این موضوع، موارد زیر نیز مورد بحث قرار گرفت:

۲٫طرح دكتر فرهادی نیا در موضوع رابطه منابع ملی و توسعه ملی

۳٫تقدم و تأخر تعریف توسعه و منبع ملی نسبت به یكدیگر

۱٫اصول و سیاست های كارگروه

پیش نویس این بخش از طرح توجیهی كارگروه توسط دكتر ناظری تهیه و ارائه گردید. در این پیش‌نویس سه گونه از خط مشی‌ها شامل خط‌مشی‌های راهبردی، اخلاقی و توسعه‌ای مورد بحث قرار گرفت. مقرر گردید متن تهیه شده از طریق ایمیل جهت ملاحظه و تكمیل در اختیار اعضاء قرار گیرد و نسخه نهایی در طرح توجیهی کارگروه گنجانده شود.

۲٫طرح دكتر فرهادی نیا در موضوع رابطه منابع ملی و توسعه ملی

مطابق با طرح پیشنهادی ایشان، آنچه كه در بحث از منابع ملی مهم است نه بهره برداری بلكه، چگونگی  تخصیص آن است. این تخصیص منابع است كه می تواند به نرخ مثبت توسعه بیانجامد، اگر چه نمی تواند متولی توسعه كل جامعه باشد و بی تردید عوامل دیگری نیز در این امر دخیل خواهند بود. همچنین اگر قرار باشد مدعی شویم كه مدیریت صحیح منابع میتواند پرچم دار تحول مثبت در توسعه باشد لازم است كه اولاً سایر مؤلفه های اثر گذار بر توسعه مثل دین، فرهنگ، توزیع عادلانه، دسترسی آسان به حقوق مالكیت، اقتصاد و… پشت سر منابع به صف باشند به عبارت دیگر درصد اثر آنها بر توسعه بطور قابل ملاحظه ای كمتر از توزیع منابع باشد. ثانیاً اثر متقابل توزیع منابع با سایر مؤلفه ها باید در فرایند اجرا و بازخورد بگونه ای تنظیم شوند كه نتیجه تجمیع آثار منجر به نرخ مثبت توسعه گردد. لذا بهتر است كه عوامل مؤثر دیگر را در مدل فوق دخالت ندهیم و در آینده طرحی مستقل برای تعامل این مؤلفه ها با توزیع منابع ارائه نمائیم. ایشان در تبیین مدل پیشنهادی خود از رابطه منابع و توسعه الگوی مفهومی ذیل را مطرح نمودند.

 

-این الگو با الگو كارگروه تفاوتی چندانی ندارد  چرا كه در هر دو نگاه سیستمی لحاظ شده است. اما نقد اصلی بر این مدل، غلبه نگاه ریاضی بر آن  است. در حالی كه با توجه به تجربه توسعه، خوب است سعی شود از الگوی فرانظریه ای و بدون محدود ساختن زاویه تحلیل به یك نگاه خاص، به مسئله نگریسته شود. با این نگاه خواهیم دید كه نه می توانیم در تخصیص منابع و نه در بهره برداری از منابع متمركز باشیم، بلكه لازم است فراتر از این فرایند و از بیرون به آن بنگریم.(ناظری)

–در این طرح نیز نگاه سیستمی غالب است با این تفاوت كه فرایند را به گونه دیگری تعریف می كند(محدود كردن منابع به منابع قابل پردازش  و در نظر گرفتن بهینه سازی منابع به عنوان بخشی از این فرایند و تأكید بیشتر بر تخصیص منابع). در حالی كه به نظر می رسد چگونگی تخصیص منابع در بسیاری از موارد برآمده از عوامل كلان مدیریتی باشد.(حداد)

-توجه به این نكته مهم است كه در این مقطع نمی خواهیم به جمع بندی از اهمیت هر یك از ۴ مرحله دست یابیم، بلکه صرفا می خواهیم به بیانی دقیق از مسئله دست یابیم و گام های قابل تصور بین دو مفهوم توسعه و منبع ملی را به خوبی بازشناسیم. از این رو ضرورتی به محدود سازی تحقیق به یکی از موضوعات منابع ملی، یعنی تخصیص منابع نیست و بالعکس بایسته است تلاش نمائیم تمامی طیف روابط منابع و توسعه را شناسائی نموده و سپس در طی تحقیق به ارزش‌گذاری آن بپردازیم.(دیوسالار)

۳٫تقدم و تأخر تعریف توسعه و منبع ملی نسبت به یكدیگر

از ابتدای شكل گیری كارگروه دغدغه تقدم و تأخر تعریف توسعه و منبع ملی نسبت به یكدیگر، در مقاطع گوناگون و در خلال بحث های مختلف خود را به نوعی بروز داده است. دقت در این مباحث، کشاکش مفهومی دو نگاه اصلی را مبین می‌سازد. یك نگاه برآن است كه بدون تعریف توسعه به عنوان نقطه مقصد، نمی‌توانیم به درك درستی از نقش و كاركرد منبع ملی دست یابیم. در این رویکرد تعریف و تبیین مفهومی توسعه پیش‌نیاز طی طریق در حوزه منابع ملی است و فارغ از آن، مشخص نخواهد شد که منابع ملی قصد دارد در راستای چه توسعه‌ای گام بردارد. در این رویکرد چنین استدلال می‌شود که منابع ملی فی نفسه هدف نیست بلکه در ملازمت با توسعه معنی دار می‌گردد، بنابراین از آنجائی که منابع ملی در راستای توسعه مقرر است بکار گرفته شود، لذا ضروری است توسعه پیش‌تر مورد ارزیابی قرار گیرد. در مقابل نگاه دیگر معتقد است می توانیم با تقدم تعریف منبع ملی بر توسعه و رسیدن به درك جامعی از منبع ملی، در این شرایط قرار می گیریم كه بتوانیم از منظر منبع ملی، به تعریف از توسعه و ربط و نسبت این دو مفهوم دست یابیم. رویکرد دوم بر این امر تاکید می‌نماید که اگر از منظری فراخ‌تر و کل‌نگرتر بر مساله نظر افکنیم، در خواهیم یافت که جهت نظریه پردازی در حوزه منابع ملی و توسعه، الزامی به بیانی خاص از توسعه نیست. چراکه اساسا تا پیش از شکل‌گیری برداشتی جامع و مانع از منابع ملی هر گونه تعریف از توسعه فاقد هویت از نظر کارگروه خواهد بود. نگاه متمایز هویت ساز کارگروه تاکید بر منابع ملی است، اما چگونه می‌توان پیش از شکل‌گیری چنین نگاه متمایزی به تعریف توسعه پرداخت؟ در این صورت تعریف مزبور چه تفاوتی با سایر رویکردهای توسعه‌ای خواهد داشت؟ با توجه به اهمیت این موضوع، جهت جمع‌بندی موضوع، این پرسش را بار دیگر طرح می‌كنیم كه در طراحی این مسیر تحقیقاتی کارگروه، تعریف كدام یك از این دو مفاهیم از تقدم مفهومی و روشی نسبت به یكدیگر برخوردارند. 

در ادامه مباحث جلسه، دو رویکرد فوق به تشریح و دفاع از دیدگاه و نظر خود پرداختند كه به خلاصه ای از آن مباحث به تفكیك دو موضع، اشاره می شود:

تقدم تعریف منبع ملی بر تعریف توسعه 

-این تقدم به این دلیل لحاظ می شود كه در نظر داشتن تعریفی از توسعه، ما را به نقطه ایستایی می رساند و مانع از رسیدن به تعریف منبع ملی به عنوان مفهومی ناشناخته‌تر، خواهد بود. در نتیجه مناسب است از دیدگاه فرانظریه‌ای استفاده شود، به این معنی كه سعی شود رهیافت های مختلف لحاظ شود.(ناظری) 

-رسیدن به تعریف دقیق و معینی از توسعه بسیار دشوار است. در نتیجه لازم است مبنایی جهت انتخاب تعریف در دست داشته باشیم. این مبنا در واقع، همان منبع ملی است كه اساسا می تواند نقطه تمایز این كارگروه از كارگروه‌های دیگر باشد.(دیوسالار)

-تقدم تعریف توسعه بر تعریف منبع ملی

-نقطه خاصی با مختصات خاصی به عنوان نقطه مطلوب توسعه قابل تعریف نمی باشد. بلكه توسعه در واقع متشكل از شاخص‌هایی است كه می تواند مشخص كننده جهت های ما در مسیر توسعه باشند. برخی از این جهت ها به طور جهانی كاملا مشخص است از جمله بحث های تكنولوژیك و روشن است كه هیچ توسعه ای بدون در نظر داشتن عوامل تكنولوژیكی چون اینترنت قابل تصور نیست. اما جهت استخراج ابعاد و شاخص های دیگر(جهات فرهنگی)، می توانیم به اسناد بالادستی چون سند چشم انداز۲۰ ساله كشور رجوع كنیم و برخی از این شاخص ها را استخراج كنیم. مضافا بر آنكه بدون در نظر داشتن جهت مشخصی، اساسا نمی توانیم به تخصیصی از منابع برسیم. این دغدغه نه تنها در این كارگروه، بلكه لازم است در دیگر كارگروههای اندیشگاه نیز لحاظ شود.(فرهادی نیا)

-تعریف توسعه و منابع می تواند همزمان انجام شود و لزوما یكی از این دو را به عنوان نقطه عزیمت در نظر نگیریم. به نظر می رسد آنچه كه مهم است نه تعریف بلكه نحوه استفاده از منابع به عنوان نیازهای ضروری جهت رسیدن به توسعه است. در بحث های توسعه لازم است نتایج توسعه را از الگوی توسعه تفكیك كنیم. با بهره برداری از نتایج توسعه در كشورهای مختلف (كه به نظر می رسد نوعی همگرایی در این نتایج نیز دیده می شود)، می توانیم به تعریف شاخص های توسعه دست یابیم. تشخیص جهت توسعه نیز بسیار مهم است. همچنین اگر از عینك منابع به موضوع توسعه بنگریم، به نگاه یك سو نگرانه ای از توسعه خواهیم رسید.(جعفری)

-ضمن تأیید تكثر نظری، لازم است در نهایت به اجماعی از تعریف توسعه دست یابیم. نه تنها در این كارگروه، بلكه در دیگر كارگروههایی كه همانند قطعات یك پازل در كنار هم قرار می گیرند تا به تصویر كاملی از توسعه و توسعه نیافتگی ایران دست یابیم. نكته دیگر اینكه لازم است بر سر روش شناسی كار نیز به اجماعی دست یابیم. همچنین توسعه یافتگی یك نقطه نیست بلكه جهت و مسیر است. شاخص سازی توسعه در واقع بیان همان جهت ها و مسیرها است.(حداد)

-در این مرحله خوب است صرفا بر سر مسیر و جهت توسعه توافقی صورت گیرد بدون اینكه مختصات نقطه مطلوب را با دقت مشخص كنیم. تعیین مسیر را هم می توانیم با استفاده از شاخص هایی كه خود نیز در مقاطعی مورد بازنگری قرار می گیرند، به انجام رسانیم.(حاج قاسم)

از مجموع این مباحث می توان این جمع بندی را داشت كه بدون اینكه فعلا و در این مقطع نیازی به تعریف و ترسیم دقیق مختصات نقطه مطلوب توسعه داشته باشیم، بر این نقطه توافق می كنیم كه لازم است شاخص ها و جهت گیری هایی از توسعه را در دست داشته باشیم. این موضوع در جلسه آینده كارگروه نیز مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.

۱٫تعریف به اجزا منابع ملی

۲٫ادامه مباحثه در خصوص تقدم و تأخر تعریف توسعه و منبع ملی نسبت به یكدیگر